Er íslenska heilbrigðiskerfið gott – er innflutningur erlendra sjúklinga góð eða vond hugmynd?

Það hefur verið fróðlegt að fylgjast með umræðu um lækningatengda ferðamennsku síðustu daga og reyndar allt síðast liðið ár. Ýmsar skoðanir hafa verið viðraðar bæði til að mæla með en einnig til að mæla gegn. Í þessum pistli ætla ég ekki nema að takmörkuðu leyti að fara inn í þá umræðu. Ég get þó upplýst að ég hef sl. mánuði reynt að safna saman þeirri gagnrýni sem fram hefur komið til að geta tekið upp rökræðuna við þá sem það vilja. Það er eðlilegt og sjálfsagt að rökræðan fari fram þannig að fólk geti betur vegið og metið kosti jafnt sem ókosti. Þá er ekki síður mikilvægt að fólk fái upplýsingar um fyrirætlanir þeirra aðila sem eru að undirbúa starfsemi á þessu sviði þannig að rökræðan geti farið fram um áformin á málefnalegum nótum.   

Tilefni þess að ég rita niður þessar hugleiðingar mínar nú er viðtal sem tekið var við Þuríði Backman, formann heilbrigðisnefndar Alþingis, á RUV í kvöldfréttum þann 10. janúar sl. Þar var verið að leita viðbragða hennar vegna fréttaflutnings yfir helgina um fyrirætlanir fjögurra fyrirtækja á að flytja inn sjúklinga til Íslands og veita þeim læknisþjónustu hér á landi.   

Í viðtalinu lýsti hún áhyggjum sínum af því að þetta gæti verið vísir að tvöföldu heilbrigðiskerfi hér á Íslandi þar sem hinir efnameiri gætu keypt sér þjónustu sem stæði öðrum ekki til boða. Þótt þessi ábending sé ekki tilefni skrifa minna vil ég þó leyfa mér að halda því fram að nú þegar sé hér á Íslandi tvöfalt heilbrigðiskerfi upp að vissu marki. Þeir efnameiri geta nú þegar leyft sér að kaupa sér þá heilbrigðisþjónustu sem þeir kæra sig um hvar sem þjónustuna er að finna. Eru til fjölmörg dæmi þess að hinir efnameiri fari til útlanda og kaupi sér heilbrigðisþjónustu – ekki síst þegar þeim þykir biðlistinn á Íslandi of langur. Þeir efnaminni njóta reyndar góðs af því þar sem biðlistinn styttist og viðkomandi greiðir úr sínum eigin vasa en ekki með samsvarandi fjárhæð af skattfé borgaranna. Eins og ég skil umræðuna þá horfa gagnrýnendur tvöfalds kerfis fram hjá þessu þar sem viðkomandi einstaklingar kaupa sér þjónustuna utan íslenskrar landhelgi og þar með virðast önnur lögmál eiga að gilda. Þetta er þó eingöngu partur af sögunni því sum læknisþjónusta er undanskilin greiðsluþátttöku ríkisins - að mismiklum hluta eða að öllu leyti. Í því felst tvöfalt kerfi á þann hátt að þeir sem eru „heppnir“ fá niðurgreiddan sjúkdóm en hinir „óheppnu“ ekki. Reglulega fara fram viðræður milli ríkisvaldsins og veitenda þjónustunnar um hvað skuli vera niðurgreitt af ríkinu og hvað ekki. Í því felst tvöfalt kerfi. Árlega ákveður ríkisvaldið hversu miklu skuli verja til kaupa á heilbrigðisþjónustu af skattfé borgaranna og fyrir þá. Fjármunir til þessar kaupa eru takmarkaðir og fara verður vel með þá. Það er vitað og því er leitað leiða til að spara. Stundum felst sparnaðurinn í því að í lok árs lengjast biðlistar eftir sumum aðgerðum. Þeir sem geta og vilja geta þá valið sér að kaupa þjónustuna annars staðar. Aðrir ekki. Tvöfalt kerfi? Að mínu mati jaðrar það við hræsni að taka þessa þjónustu út fyrir sviga og halda því fram að hérlendis ríki jöfnuður á þessu sviði og að hér eigi eða þurfi að ríkja fullkominn jöfnuður á þessu sviði. Á meðan við sem þjóð getum ekki leyst vanda hluta þjóðarinnar sem er í vandræðum með að leysa úr þeirri lægstu grunnþörf að geta átt til hnífs og skeiðar finnst mér sem ýmsir séu með ódýrum hætti að reyna að afla sér vinsælda með því að tala á þennan klisjukennda hátt. Þar sem ég reikna með að einhverjir kunni að vilja leggja út af orðum mínum á sem verstan veg er rétt að taka það fram að ég er ekki að tala fyrir því kerfi sem við sjáum hvað ýktast í Bandaríkjunum né heldur er ég að halda því fram að ekki eigi að tryggja þegnum þessa lands sómasamlega heilbrigðisþjónustu. En eins og ég nefndi í upphafi þessarar málsgreinar er þetta í raun önnur rökræða en sú sem kveikti áhuga minn á að tjá mig um ummæli Þuríðar.    

Ummæli þau sem ég staldraði við hjá Þuríði eru þessu: „ ...alvarlegri hlið væri það að þarna væri kominn þá samanburður bæði hvað varðaði aðstöðu og laun og kjör við þá starfsmenn sem eru þá starfandi utan þessa einkasjúkrahúss“. Af fréttamanni er haft eftir Þuríði að þetta gæti þýtt að erfiðar yrði fyrir hið opinbera að keppa um starfsfólk við einkasjúkrahúsið.   

Það er margt við þessi ummæli að athuga sem þarfnast nánari rökræðu. Það sem vakti þó sérstaka athygli mína eru ekki ummælin um kjörin heldur ummælin um aðstöðuna. Það leiddi mig til að velta fyrir mér í víðara samhengi þeirri aðstöðu sem við höfum búið sjúklingum og heilbrigðisstarfsfólki. Í umræðu dagsins köllum við þetta heilbrigðiskerfi og hælum okkur af því að standast samanburð við það besta í heiminum. En gerum við það raunverulega? Er heilbrigðiskerfið okkar gott? Ég hef sjálfur haldið því fram og ekki síst við erlenda aðila. Ég hef í því sambandi bent á heilbrigðistölfræði því til staðfestingar. Ég er hins vegar ekki sannfærður um kerfið okkar sé gott og hef af því verulegar áhyggjur að það sé farið að þróast til verri vegar.   

Mín skoðun er sú að við höfum staðið okkur jafn vel og raun ber vitni - ekki vegna heilbrigðiskerfisins heldur þrátt fyrir það. Mín reynsla er sú að heilbrigðiskerfið hafi þróast einhvern vegin en ekki verið skipulögð og ákveðin með nægjanlega samræmdum hætti. Kerfið er eins og stagbætt flík sem ennþá veitir okkur skjól en það er farið að blása á milli gisinna saumanna.  

Ástæða þess, að mínu mati, að við höfum náð góðum árangri við veitingu heilbrigðisþjónustu er sú að við höfum búið við það lán að íslenskir læknar hafa þurft að leita sér framhaldsmenntunar erlendis. Þeir hafa leitað til bestu skóla beggja vegna Atlantshafsins. Þeir hafa fram til síðustu missera flestir leitað heim. Hér heima hefur síðan orðið suðupottur þess besta sem þekkist í læknisfræði heimsins. Út í þennan suðupott hafa síðan bæst við aðrar vel menntaðar heilbrigðisstéttir sem hafa komið með réttu kryddin og gert heilbrigðisþjónustuna (ekki kerfið) að því sem við höfum búið við.   

Nú eru hins vegar blikur á lofti. Íslenskir læknar eru farnir að hugsa sig betur um áður en þeir taka ákvörðun um að koma heim aftur. Heimurinn hefur minnkað og hin „ramma taug“ er kannski eins römm og hún var. Í dag er auðveldara en áður að halda uppi samskiptum við vini og ættingja þótt höf og álfur skilji að. 

Vissulega hefur efnahagsástandið áhrif á val lækna í kjaralegu tilliti. En ekki eingöngu. Aðstaðan skiptir máli. Vinnuaðstaðan. Vinnuandinn. Viðmótið. Mögulegir vinnuveitendur. Einn eða fleiri? Mögulegir samstarfsaðilar. Kerfið.  

Reglulega berast af því fréttir að sjúkrastofnunum eru gefin lækningtæki. Sem er vel – og eins gott. Í góðærinu var sparnaður í heilbrigðiskerfinu krafan. Endurnýjun tækja sat þá á hakanum. Hvernig skyldi þeim málum verða háttað í nánustu framtíð?   

Í mínu umhverfi heyri ég fleiri og háværari raddir um að almenn aðstaða sem býðst læknum hér á landi sé farin að hafa veruleg áhrif á ákvarðanatökuna. Takist mönnum að yfirstíga hugsunina um lægri tekjuöflunarmöguleika hér á landi í samanburði við það sem þekkist utan Íslands þá er það oft aðstöðumunurinn sem ræður úrslitum. Þetta á sérstaklega við þá lækna sem hafa sérmenntað sig sem mest og kynnst því besta. Þessi staðreynd hefur keðjuverkandi áhrif. Ef þeir læknar sem mesta sérmenntunina hafa kjósa að koma ekki heim hefur það áhrif á hina líka. Þeir fá ekki tækifæri á Íslandi til að vinna með þeim sem lengst hafa náð. Það dregur enn frekar úr áhuga sumra lækna að koma heim. Það fækkar því í „heimavarnarliðinu“. Það getur leitt til þess að á sumum sviðum verði ekki um að ræða tvískipt heilbrigðiskerfi hér á landi – heldur ekkert heilbrigðiskerfi. Sumar aðgerðir verða ekki gerðar hérlendis ef fram fer sem horfir. Þá verður að senda alla viðkomandi sjúklinga út fyrir íslenska landhelgi með tilheyrandi kostnaði.   

Til að sporna við þessari þróun verður að bregðast. Ríkið virðist ekki vera í góðri aðstöðu til þess um þessar mundir. Var það reyndar ekki heldur á nýliðnum „góðæristíma“. Ef einkaframtakið getur fjölgað möguleikunum og jafnvel bætt aðstöðuna á einhverjum sviðum er kannski von til þess að hægt verði að snúa þróuninni að einhverju leyti við.   

Það er eðlilegt að rökræðan fari fram. Það er betra ef hún getur farið fram án fyrirfram gefinna fordóma og alhæfinga. Þeir sem gagnrýna hvað mest kerfið eins og það er í USA benda iðulega á veikleika þess. Þeir sem gagnrýna ríkiskerfin sem mest gera oftast það sama. Það er því forvitnilegt að heyra þegar sumir fræðimenn, eins og t.d. Dr. Birgit Toebes lagaprófessor og virtur fræðimaður á sviði heilbrigðisréttar og alþjóðlegrar mannréttindaverndar, heldur því fram að Bandaríska einkarekna kerfið og hið Evrópska ríkisrekna kerfi séu að nálgast hvort annað, eins og hún sagði á ráðstefnu á vegum HR í nóvember sl. Ástæðan er sú að verið er að reyna að sníða helstu agnúa af kerfunum sem virðist leiða þessi mismunandi kerfi nær hvoru öðru þar sem reynt er að finna besta milliveginn.   

Það er rétt sem bent hefur verið á að við megum ekki láta reka á reiðanum og láta „gróðavon kaupsýslumanna“ ráða þróun heilbrigðiskerfisins. Né heldur megum við vera stíf og þver og ekki megum við vera hugsunarlaus.   

Ég er þeirrar skoðunar að við höfum hingað til of mikið látið reka á reiðanum og látið heilbrigðiskerfið þróast án nægjanlegrar og yfirvegaðrar umhugsunar. Því miður virðist mér vera svo fyrir okkur komið að við séum mögulega að missa niður margt af því góða sem hefur einkennt heilbrigðisþjónustuna okkar. Þar er ekki við einkaframtakið að sakast. Ef einkaframtakið getur lagt gott til og er reiðubúið að taka áhættu, sem ríkið getur ekki og á ekki að taka, finnst mér ástæðulaust að gera lítið úr því og tala með niðrandi hætti um fjármagnseigendur eins og sumir virðast líta á sem sérstaka íþrótt.  

Áramótaannáll 2010 - Hlaupaannáll

Hlaupaárið 2010 hefur almennt verið gott hlaupaár þótt vissulega hafi skipst á skin og skúrir í eiginlegri og óeiginlegri merkingu. Ég hef ekki hlaupið jafnmikið magn á einu ári áður og ekki keppt í jafnmörgum keppnishlaupum á einu ári áður og margt skemmtilegt hefur á dagana drifið bæði við æfingar og í hinum ýmsu keppnishlaupum.  

 

Þökk sé frábærri hlaupasíðu, http://www.hlaup.com/, er afar auðvelt að skrásetja og halda utan um allar æfingar. Mér telst til að ég hafi hlaupið 4.100 km á árinu. Þeir km skiptast annars vegar í 2.433,1 km sem hlaupnir hafa verið á hlaupabretti og 1.667,5 km sem ég hef hlaupið úti. Til nánari skýringar á þessari skiptingu á milli inni og úti hlaupa hef ég mér það til varnar að vegna tiltekinna atvika í fortíðinni, sem ég nýlega skrásetti að hluta og birti á bloggsíðu minni, http://garmur.blog.is/blog/garmur/entry/1127959/, þá er ég með heldur lakara ónæmiskerfi en gengur og gerist. Þess vegna verður brettið oftar fyrir valinu en annars hefði verið og reyni ég að forðast að hlaupa úti ef mjög kalt er í veðri og kalsasamt. Þrátt fyrir að hafa reynt að passa mig vel síðasta vetur held ég samt að ég hljóti að hafa höggvið nálægt Evrópumetinu í samanlögðu kvefi á einum vetri.   

 

Samkvæmt skráningarkerfi http://www.hlaup.com/ skiptast hlaupin niður á mánuði með þessum hætti:

janúar              286,4 km         (197,2 - 89,2)

febrúar             513,8 km         (395,1 - 118,7)

mars                 561,0 km         (309,1 - 251,9)

apríl                 450,7 km         (367,5 – 83,2)

maí                  264,9 km         (93,1 – 171,8)

júní                  341,4 km         (100 – 241,4)

júlí                   211,3 km         (48,4 – 162,9)

ágúst                201,3 km         (56,1 – 145,2)

september        305,9 km         (211,3 – 94,6)

október            309,8 km         (157,2 – 152,6)

nóvember        307,1 km         (252 – 55,1)

desember         334,0 km         (246,1 – 100,9)  

 

Mér telst til að keppnishlaupin á árinu séu samtals 15 og í þeim voru 274 km lagðir að baki. Ég hafði ekki hugsað út í þessa tölfræði fyrr en ég sá súperhlauparann Geir Jóhannsson taka þessa tölfræði saman hjá sér undir lok ársins. Mér er til efs að það séu margir sem hafa tekið þátt í jafnmörgum keppnishlaupum og hann á árinu!  

 

Í upphafi ársins 2010 setti ég mér nokkur tímamarkmið í einstökum vegalengdum. Ég var ákveðinn í því að reyna að hlaupa maraþon á undir 3 klst um vorið og setti því markmiðin í 5 km, 10 km og hálfmaraþoni til samræmis við það – skv. því sem þar til gerðar reiknivélar gefa upp. Það er skemmst frá því að segja að ég náði engu þessara markmiða á árinu. Þrátt fyrir það er ég ánægður með árið þegar upp er staðið. Þótt ég hafi ekki náð þeim markmiðum sem ég setti mér þá náði ég þó að bæta tíma mína í öllum þessum vegalengdum. Markmið ársins 2010 verða einfaldlega yfirfærð yfir á árið 2011 og undirmarkmiðið verður að bæta alla tíma.   

 

Mér gekk ljómandi vel í mínu fyrsta maraþoni vorið 2009 (http://www.hlaup.com/ShowFrasogn.aspx?sagaId=56) og því ákvað ég að nota sama hlaupaprógramm og ég notaði þá – en jók þó æfingamagnið um 15 - 20%. Kannski ekki skynsamleg nálgun því eins og þeir sem til þekkja vita er magn ekki sama og gæði. Hins vegar þá hef ég litið á hlaupin út frá öðrum sjónarhóli en þeim að allt snúist um keppnishlaupin. Vissulega eru þau skemmtileg og sjálfsagt að setja sér markmið í þeim. Í mínum huga er það þó ekki síður mikilvægt að njóta þeirra hlaupa/æfinga sem eru á milli keppnishlaupanna. Það er með hlaupin eins og svo margt annað í lífinu að það er ferðalagið sjálft sem skiptir svo miklu. Ef maður gleymir ferðalaginu er hætt við að lífið verði sífelldar öfgar á milli gleði og sorga eftir því hvernig hver áfangastaður reynist þegar á hólminn er komið. Þess vegna veitir góð æfing mér ekki síður gleði en góður árangur í keppnishlaupi. Ég veit fátt betra í lok hverrar viku en að fara yfir æfingar vikunnar í huganum og gleðjast yfir þeim sem vel hafa gengið. Þess vegna nýt ég æfinganna og þær verða fyrir vikið stundum lengri en til stóð í upphafi. Ég held að þessi afstaða hafi reynst mér vel þegar ég varð að hætta í maraþoninu í Kaupmannahöfn í vor eftir að hafa hlaupið 25 km. Mér fannst síður en svo að æfingar vetrarins hefðu farið forgörðum þótt mér tækist ekki að ljúka hlaupinu en hafði mestar áhyggjur af því hvort ég hefði hlaupið of lengi á annarri löppinni og væri þar með búinn að skemma fyrir mér allt sumarið sem var framundan.   

 

Eftir maraþonið í Kaupmannahöfn var ég lengi framan af sumri að basla með lélegan vöðva aftan í vinstra lærinu sem hamlaði mér nokkuð. En þó ekki það mikið að það héldi mér frá æfingum og keppni þannig að ég gat vel notið hlaupasumarsins. Náði meira að segja að komast undir 40 mín múrinn í Miðnæturhlaupinu sem mér fannst hreint ekki sjálfgefið fyrirfram. Ég tók þátt í mínu fyrsta Laugavegshlaupi og verður að segjast eins og er að það hafi verið hreinasta hörmung. Ekki var þar við lærið að sakast því ég hljóp svo hægt að það reyndi aldrei neitt á það. Á leið upp í Hrafntinnusker fékk ég svona hressilega magaverki að ég hélt ég myndi ekki ná að ljúka hlaupinu. Síðustu rúmu 45 km hlaupsins hljóp/joggaði ég meira og minna í keng og upplifði þá „skemmtun“ að ná engum hlaupara það sem eftir lifði hlaups á meðan heilu rútufarmarnir fóru fram úr mér. En í markið komst ég þótt á röngum klukkutíma hafi verið. Enda ekki margir valkostir í boði þegar ferðafélagarnir bíða við marklínu og hinn valkosturinn var að gefast upp í einhverjum skálanum og vera keyrður niður á Hvolsvöll að hlaupi loknu í fullkominni óvissu um að komast til baka inn í Mörkina á laugardeginum. Eftir að heim var komið var ég svo fúll með hlaupið að ég skráði mig í Jökulsárhlaupið sem var helgina eftir en þar hafði ég ekki ætlað að taka þátt. Það var eins og venjulega bráðskemmtilegt hlaup og þar gat ég tekið vel á því alveg niður í Vesturdal. Þegar þangað var komið kom hins vegar Laugavegurinn í lappirnar þannig að síðustu 13 km voru heldur þungir. Þessi skyndiákvörðun með þátttöku í Jökulsárhlaupinu hafði hins vegar skemmtilega aukaverkun því með þátttökunni var ég komin í útdráttarhóp þeirra sem tóku þátt í einhverju af 5 tilgreindum utanvegahlaupum sumarsins. Þetta var eina hlaupið af þeim sem ég tók þátt í en dugði til þess að ég var dreginn út og vann fyrstu verðlaun sem voru flugfar með Icelandair eitthvert út í heim. Partur af vinningnum hefur þegar verið notaður til kaupa á flugfari til Parísar næsta vor þar sem til stendur að reyna við 3 klst. markmiðið. Þannig að segja má að hinn slaki árangur í Laugavegshlaupinu hafi skilað mér fyrsta vinningi í hús!    

 

Mér fannst hálf leiðinleg tilhugsun ef ég myndi ekki ná að hlaupa maraþon hlaup á árinu þannig að ég ákvað að taka þátt í haustmaraþoninu hér heima. Ég hafði slakað vel á seinni hlutann af ágúst og fram í september þannig að æfingatíminn sem ég hafði til stefnu var ekki langur. Ég náði góðum 4 vikum og þar sem ég hafði æft vel fyrri hluta ársins taldi ég þetta duga til að geta hlaupið á skikkanlegum tíma. Stefnan var að reyna að hlaupa á undir 3:15. Þegar dagurinn rann upp reyndist hann vera bjartur, kaldur og sáralítill vindur. Sem sagt kjöraðstæður. Ég hljóp af stað heldur hraðar en ég hafði ætlað en leið bara ljómandi vel. Ég ákvað því að hlaupa áfram á þessum hraða og sjá hvað ég myndi endast lengi á honum og planið var að hægja aðeins á mér um leið og ég þyrfti að fara að streða við halda hraðanum. Það reyndist síðan ekki vera fyrr en við Nauthól í seinni ferðinni sem þetta fór að þyngjast og ég þurfti að hægja aðeins á mér. Náði mér hins vegar vel á strik síðustu 3 km og endaði á því að bæta tímann frá því um vorið 2009 um rúmar 3 mínútur. Kom mér skemmtilega á óvart því ég hélt að ekki væri innistæða fyrir bætingu eftir nokkuð skrikkjótt sumar.    

 

Fyrir utan mörg skemmtileg keppnishlaup, sem ég nefni ekki hér, eru þrjú (fjögur) hlaup önnur mér sérlega minnisstæð. Það fyrsta var á afmælisdaginn minn, þann 10. apríl, en þá hljóp ég 43 km á bretti eða 1 km fyrir hvert ár. Ég tók uppá þessu í fyrra og úr því að ég gerði þetta aftur þá er þetta víst orðin hefð héðan í frá (verð að hita upp 1,8 km fyrir maraþonið í París sem ber upp á þennan dag). Ég kláraði hlaupið á fínum tíma og reiknaðist til að með því að draga fyrstu 800 metrana frá þá hefði ég lokið við maraþonvegalengdina á tæpum 3:07 sem gáfu góð fyrirheit fyrir maraþonið í Köben. En það fór eins og það fór. Næsta verkefni sem mér finnst vert að halda til haga er að í byrjun ágúst prófaði ég að taka eina langa helgi og sjá hvernig það myndi virka. Á laugardeginum hljóp ég maraþonvegalengdina á tæpum 3:20 og á sunnudeginum hljóp ég hálft maraþon á bretti á tæpum 1:35. Þetta gekk betur en ég átti von á. Það er þó rétt að geta þess að tíminn í laugardagshlaupinu er ekki með drykkjarpásum. Að lokum vil geta þess að þann 17. des. sl. hjóp ég 50 km á bretti með Gunnlaugi Júlíussyni sem setti glæsilegt nýtt Norðurlandamet í 24 klst. brettahlaupi með því að hlaupa rúmlega 208 km. Þetta var sérlega skemmtilegt hlaup og alveg ótrúlegt hvað tíminn var fljótur að líða. Ég setti stefnuna á það fyrirfram að virkur hlaupatími væri innan við 4 klst. og það gekk vel eftir og átti ég nokkrar mínútur uppá að hlaupa. Það skrítna við þetta hlaup var að mér fannst það aldrei sérlega langt og því kom það mér eiginlega á óvart að ég skyldi vera aðeins eftir mig eftir hlaupið. En auðvitað stafaði það eingöngu af samanburðinum. Þegar ég byrjaði að hlaupa var Gunnlaugur búinn með eitt maraþon og var að byrja á því þriðja þegar ég fór og hann lauk við tæplega 5 maraþon áður en yfir lauk. Magnað.   

 

Fínu hlaupaári lauk í dag með hinu árlega gamlárshlaupi ÍR. Gott veður, metþátttaka og skemmtilegt. Hljóp í sparigallanum á ca 40:20 sem er fínn tími og ekki langt frá mínu besta.  

 

Þakka hlaupafélögunum á brautinni og öllu því skemmtilega fólki sem ég kynntist þar fyrir skemmtilegt ár og sérstakar kveðjur til félaga úr Skokkhópi Garðabæjar.  

 

Megi nýtt ár færa okkur öllum ennþá betri árangur en þetta sem er að kveðja.  

 

Bestu kveðjur  

 

gá

Fimm ár – og aldrei betri.

Í dag, þann 23. desember 2010, eru fimm ár liðin síðan ég fékk símtalið. Fimm ár síðan mér var sagt að ég ætti að fara beint niður á bráðamóttöku Landspítalans og þar væri gert ráð fyrir mér. Ég ætti ekki að keyra sjálfur. Fimm ár. Hugsa sér. Fimm ár.

Nú fimm árum síðar er ég í aðstöðu til að geta skrifað um þessa lífsreynslu. Merkilegt. Lengi vel vissi ég ekki hvort mér myndi endast til þess aldur við þessi tímamót. En nú er þessi tími liðinn. Ótrúlega hratt. Ótrúlega viðburðarríkur tími. Ég er afskaplega þakklátur. Þakklátur fyrir að hafa fengið að upplifa þessi fimm ár. Ég fékk meira að segja tækifæri til að upplifa Hrunið. Af því hefði ég ekki viljað missa. Hugsa sér að fá tækifæri með ykkur hinum að ganga í gegnum þetta tímabil í Íslandssögunni. Fyrir það er ég þakklátur.

Á þessum tíma var óvissan mikil. Þegar ég kom á bráðamóttökuna var mér sagt af lækni sem ég þekkti vel að blóðmagn í líkamanum væri mjög lágt. Svo lágt að í raun ætti ég ekki að geta setið uppréttur, hvað þá gengið um eða keyrt bíl – eins og ég hafði að sjálfsögðu gert þar til ég fékk símtalið. Ástandið væri það alvarlegt að ekki væri hægt að fullyrða um bata. Ég þyrfti blóð og það strax. Læknirinn sagði að hann þyrfti að ráðfæra sig við nafngreindan lækni. Ég þekkti nafnið strax enda ég starfandi sem framkvæmdastjóri Læknafélags Íslands á þessum tíma. Þessi læknir starfaði sem yfirlæknir og sérfræðingur á blóðmeinadeild Landspítalans. Það sagði mér allt sem þurfti. Sumarið 2005 fylgdi ég stjúpa mínum til grafar 53 ára gömlum. Hann hafði barist við krabbamein um nokkurra ára skeið og í ófá skiptin hafði ég heimsótt hann á krabbameins ganginn. Einhverra hluta vegna hafði ég alltaf tekið eftir því að gangurinn á móti var merktur „blóðmeinadeild“. Það þótti mér ógnvekjandi heiti á deild. Mér fannst einhvern veginn að krabbamein væri staðbundnara (að sjálfsögðu aðeins til að byrja með) og því ætti það að vera „viðráðanlegra“ en sjúkdómur sem væri um allan líkamann í blóðinu. Því leist mér ekki sérlega vel á blikuna þegar ég heyrði í hvaða tegund sérfræðings væri verið að kalla.

En hvað um það, þetta var staðan. Blóðmeinafræðingurinn mætti á staðinn og spjallaði við okkur hjónin. Það þurfti fleiri rannsóknir. Þorláksmessa og að sjálfsögðu voru sparnaðarráðstafanir í gangi á spítalanum – eins og venjulega. Því var eins fámennt á svæðinu og unnt var að komast af með. Ég var færður inn á stofu og minn ágæti læknir var einn um að taka sýni. Til stóð að taka sýni úr mjaðmabeini en þegar til kom var um svo mikla bandvefsmyndun að ræða þar að ekki náðist nothæfur mergur til sýnatöku. Því þurfti að fara í viðbeinið. Það var að mörgu leyti súrrealískt. Þar sem fámennt var á spítalanum var ekki um það að ræða að aðstoðarfólk væri á lausu. Því vorum við tvö ein um þetta, læknirinn og sjúklingurinn. Þannig háttar til við umrædda sýnatöku að sýnið þarf að komast úr sprautunni með hraði og er fjarlægt úr sprautuhylkinu áður en sprautan sjálf er fjarlægð. Því lá ég á bakinu og horfði annars vegar á loftið og hins vegar sá ég útundan mér þessa fínu „hestasprautu“ standa beint upp úr viðbeininu á mér eins og úr lélegri hryllingsmynd.

Ég fékk að fara heim eftir sýnatökuna og blóðgjöfina. En átti að koma aftur á aðfangadag og fá meira blóð og niðurstöðu úr sýnatökunni. Á aðfangadag var mér vísað inn á tveggja manna stofu. Þar inni var sjúklingur í rúminu nær dyrunum. Ég fékk gluggarúmið. Það var skilrúm á milli okkar með tjaldi. Ég sá þegar ég gekk inn að viðkomandi var langt leiddur og virtist vera um það bil að kveðja þessa tilvist. Kannski hafði ég rangt fyrir mér en þetta var tilfinningin sem ég fékk. Ég vorkenndi honum. Að fá ekki að liggja í friði við þessar aðstæður heldur var verið að troða inn á hann herbergisfélaga sem gat gengið inn einn og óstuddur. En um þetta er ekki spurt á sparnaðar tímum. Við höfðum sameiginlega salernisaðstöðu með öðru herbergi þannig að salernið var á milli herbergja. Mér var hins vegar sagt við komuna að vegna iðrakveisu sjúklings í hinu herberginu yrðum við að nota salerni sem var innar á ganginum. Allt í lagi með það hugsaði ég. Ég er það frískur að það vefst nú ekki fyrir mér. Við mig var tengdur blóðpoki. Eiginkonan sat hjá mér og við spjölluðum á meðan við biðum eftir blóðmeinasérfræðingnum sem átti að koma von bráðar með niðurstöður úr sýnatökunni daginn áður. Á meðan við biðum horfði ég á sjúkrabíl koma með blikkandi ljósum og sírenu niður Skógarhlíðina. Það ferðalag sóttist seint í umferðarþunganum rétt fyrir hádegið á aðfangadag. Vonandi ekki um bráða bráða tilfelli að ræða. Vonandi verður búið að lagfæra helstu aðleiðir þegar hið nýja hátæknisjúkrahús verður risið. En hvað um það, blóðmeinafræðingurinn mætti skömmu eftir að sjúkrabíllinn komst á leiðarenda. Vegna plássleysis gátum við valið um það að fá fréttir úr niðurstöðu rannsóknarinnar inná klósetti inn af ganginum eða okkar megin við léreftsþilið. Þar sem herbergisfélaginn var frekar rænulítill fannst okkur alveg eins gott að fá fréttirnar þar sem við vorum. Að sjálfsögðu hitti það á sama tíma og sjúklingurinn sem hafði aðgang að hinni sameiginlegu salernisaðstöðu herbergjanna tveggja þurfti skyndilega á því að halda. Því háttaði það svo til að ég fékk upplýsingarnar staðfestar um að ég væri með hvítblæði við undirleik iðrakveisu sjúklingsins úr næsta herbergi. Súrrealískt.

Hvítblæði. Frekar neikvætt orð. En hvítblæði er ekki alveg sama og hvítblæði. Til eru nokkrar tegundir. Því miður var ekki hægt að greina nákvæmlega í upphafi hvaða tegund hvítblæðis hrjáði mig. Það yrði skoðað nánar í framhaldinu. Meðal annars var fjarlægt úr mér milta til að hægt væri að skoða þetta betur. Athyglisverður tími. Miltað var fjarlægt í janúar og þá var hægt að greina nánar hvaða tegund ég hafði komið mér upp. Þó ekki alveg. Það kom ekki í ljós fyrr en síðar á árinu. En í millitíðinn gerði ég að sjálfsögðu það sem mér var ráðlagt að gera ekki. Fara á internetið. Þar las ég mér til um sjúkdóminn eins og ég gat. Samkvæmt því sem ég las þá voru ekki miklar líkur á því að ég myndi lifa í fimm ár. Sennilega ekki nema eitt til þrjú ár. Læknarnir sögðu mér að framþróun á þessu sviði væri mjög hröð. Það sem skrifað væri á netið væri yfirleitt ekki það nýjasta sem til væri í fræðunum. Ég gat samt ekki setið á mér. Ég varð að skoða og það sem ég skoðaði var ekki sérlega upplífgandi.

Nú fimm árum síðar þá trúi ég því að læknarnir hafi haft rétt fyrir sér. Það á ekki að trúa öllu því sem á netinu stendur. Hvað sem síðar verður þá verður því ekki breytt að nú eru fimm ár liðin frá því að ég fékk símtalið.

Nú fimm árum síðar er ég í betra líkamlegu formi en ég hef áður verið í. Á þessu ári hef ég hlaupið yfir 4000 km. Ég hef bætt tíma mína í nánast öllum vegalengdum á árinu, þar á meðal í maraþoni. Ég náði reyndar ekki þeim tímamarkmiðum sem ég setti mér fyrir árið en það er allt í lagi. Þau voru á minn mælikvarða háleit og duga mér þá bara fyrir næsta ár einnig – en ég ætla að ná þeim.

Það var mér sérlega ánægjulegt að hlaupa 50 km á bretti þann 17. desember sl. við hlið Gunnlaugs Júlíussonar ofurhlaupara. Þann dag, og reyndar næsta dag einnig, hljóp hann í 24 klst. samfleytt og setti glæsilegt Norðurlandamet. Ég hafði heyrt af áformum hans nokkuð áður og fannst tilvalið að nýta tækifærið og hlaupa með honum 10 km fyrir hvert ár sem liðin eru síðan ég fékk símtalið.

Allt er afstætt og erfitt að bera saman mismunandi tilvik. Það er einstakt að byrja ekki að hlaupa fyrr en eftir fertugt og vera kominn í hóp bestu ofurmaraþonhlaupara heimsins eins og Gunnlaugur hefur gert. Það er einstakt þegar fólk hefur af einhverjum ástæðum breytt um lífstíl og tekið upp á því að hlaupa. Það er einstakt að sjá fólk á sjötugs-, áttræðis- og jafnvel níræðisaldri hlaupandi út um allar koppagrundir. Það er líka einstakt að fá tækifæri til að hlaupa eftir að hafa greinst með illvígan sjúkdóm.

Eða er það? Kannski ekki. Það er kannski ekki svo einstakt. Þetta eru bara einstök dæmi. Dæmi sem sanna að þetta er hægt. Dæmin sanna að tækifærin eru fyrir hendi. Sem betur fer eru einhverjir á hverjum tíma sem sjá þau og geta gripið þau. Vonandi eru einhverjir sem sjá hvatningu í dæmunum. Dæmin eru til þess að draga lærdóm af.

Það eru forréttindi að hafa fengið tækifæri til að upplifa Hrunið. Vonandi grípa einhverjir þau tækifæri sem Hrunið felur í sér. Vonandi verða þau dæmi til þess að við hin getum dregið lærdóm af þeim.  gá

Andvaraleysi stjórnvalda?

Í dag birtist frétt á mbl.is þar sem greint er frá því að stjórnir Félags íslenskra heimilislækna og Læknafélags Íslands hafi af því áhyggjur að verði ekkert að gert muni heimilislækningar á Íslandi leggjast af í þeirri mynd sem við þekkjum þær innan fárra ára.

Af því tilefni rifja ég hér upp mola sem ég skrifaði og birti á heimasíðu Læknafélags Íslands á fyrri hluta ársins 2009, þegar ég starfaði sem framkvæmdastjóri félagsins. Í lok árs 2010 sýnist mér fátt hafa breyst- nema ef vera skyldi að nú er þrengt að fleiri hópum, ekki síst vegna þess að ekki tekst að koma hjólum atvinnulífsins af stað.

"Í því umróti sem íslenskt samfélag gengur nú í gegnum skiptir miklu máli að glata ekki þeim kostum íslensks samfélags sem við búum við þrátt fyrir yfirstandandi erfiðleika. Einn af þeim kostum sem Íslendingar búa við er framúrskarandi heilbrigðiskerfi. Heilbrigðiskerfið okkar er framúrskarandi vegna ýmissa samverkandi þátta. Einn mikilvægasti þátturinn er framúrskarandi heilbrigðisstarfsfólk – íslenskur mannauður. Fólk sem hefur valið sér þann starfsvettvang að varðveita og bæta heilbrigði annars fólks. Einn hópur heilbrigðisstarfsfólks eru læknar. Íslenskir læknar hafa í gegnum tíðina verið duglegir að leita sér framhaldsmenntunar í öðrum löndum og hafa flutt með sér aftur til landsins þekkingu á læknisfræði sem í flestum tilvikum jafnast á við það besta erlendis. M.a. þess vegna er heilbrigðiskerfið íslenska með því besta sem þekkist. Þess vegna er íslenskt heilbrigðiskerfi næstum sjálfbjarga með flestar tegundir læknisaðgerða. Þess vegna fá flestir íslenskir sjúklingar lækningu sinna meina hér á landi. Þess vegna þarf íslenska ríkið í mun minna mæli en annars að senda íslenska sjúklinga til erlendra sjúkrahúsa.

Nú eru blikur á lofti. Stjórnmálamenn hafa síðustu daga keppst við að viðurkenna að andvaraleysi þeirra hafi átt þátt í því að íslenskt efnahagskerfi hrundi. Því er haldið fram í mola þessum að andvaraleysi íslenskra stjórnmálamanna kunni einnig að leiða til þess að íslenskt heilbrigðiskerfi, eins og við þekkjum það, hrynji. Það verði landflótti meðal langskólamenntaðs heilbrigðisstarfsfólks – eða með öðrum orðum að við munum þurfa að glíma við vitsmunaflótta á sama hátt og á sér stað í þróunarríkjunum.

Ástæðan er sú að íslenskir stjórnmálamenn hlusta ekki á viðvaranir. Eða ef þeir hlusta þá taka þeir ekki mark á þeim. Ef viðvaranir koma frá hagsmunasamtökum þá eru þær afgreiddar sem hagsmunagæsla viðkomandi hagsmunasamtaka og því að engu hafandi. Svo virðist sem íslenskir stjórnmálamenn ætli lítið að læra af þeim afdrifaríku afleiðingum sem andvaraleysi þeirra hafði á íslenskt efnahagskerfi. Viðurkenning á andavaraleysi virðist því eingöngu vera orðagjálfur og sett fram í þeim tilgangi að reyna að villa um fyrir væntanlegum kjósendum. 

Nú hefur tveimur heilbrigðisráðherrum verið bent á að ef gengið verði harðar fram gegn læknum en öðrum stéttum í landinu kunni það að leiða til alvarlegs læknaskorts á Íslandi í náinni framtíð. Forstjórum heilbrigðisstofnana, þ. á m. LSH og HH, hefur verið bent á það sama. Forstjórarnir svara því til að þeim beri að framfylgja kröfum ráðherra um sparnað. Þar sem stærsti einstaki kostnaðarliðurinn séu laun lækna þá sé þar af mestu að skera. Í því samhengi er rétt að benda á að laun lækna byggja á vinnu þeirra við að þjónusta sjúklinga. Þetta tvennt helst í hendur. Lækki laun lækna þýðir það minna vinnuframlag þeirra og þar með minni þjónustu þeirra við sjúklinga. Ábendingum um að það sé m.a. hlutverk forstjóranna að vara stjórnmálamennina við að of harkalegar niðurskurðartillögur muni leiða til minni þjónustu við sjúklinga, og kunni að valda læknaskorti, er mætt af fálæti og skírskotun til hlýðniskyldu forstjóranna við ráðherrann.

Ráðherrann segir það vera samfélagslega skyldu lækna að búa í landinu og fara hvergi. Hvatning ráðherrans felst í tali um ofurlaun lækna í alhæfingarstíl og að allt megi skera af sem ekki er geirneglt í kjarasamningum. Í huga ráðherrans virðast ráðningarbundin kjör umfram lágmarksákvæði kjarasamninga aukasporslur en ekki aðferð þess opinbera við að laða til sín og halda í hæfa starfsmenn – þrátt fyrir hina lágu kauptaxta opinberra starfsmanna. Rétt er að hafa í huga að það var leikur þess opinbera til skamms tíma að halda kauptöxtum sem lægstum til að minnka eftirlaunaskuldbindingu ríkisins gagnvart starfsmönnum sínum þar sem eftirlaun miðuðust við dagvinnulaun en ekki heildarlaunagreiðslur. Þótt þessu hafi verið breytt hefur gengið illa að fá allar greiðslur inn í kjarasamninga og því er það ennþá við líði að hluti kjara opinberra starfsmanna er bundinn í ráðningarsamningum en ekki kjarasamningum - þar er ekki við stéttarfélögin að sakast.

Ef litið er yfir sviðið virðist sparnaðaraðgerðum þess opinbera beint mjög að þjónustu við sjúklinga og þar með einnig að kjörum lækna og annarra heilbrigðisstarfmanna. Umræðan um minni þjónustu á öðrum sviðum þess opinbera og lækkun launa annarra hópa þess opinbera er ekki fyrirferðarmikil – amk ekki ennþá. Í fararbroddi fyrir minnkandi þjónustu og lækkun launa lækna gengur forstjóri Heilsugæslu höfuðborgarsvæðisins. Forstjórinn kemur tímabundið úr ráðuneyti heilbrigðisráðherra og er því væntanlega að framfylgja vilja hans.

Undanfarin ár hafa fáir sótt um stöður sérfræðinga við LSH og HH. Oftast einn eða tveir. Það eitt og sér er áhyggjuefni. Framboð sérfræðinga við „eðlilegar“ aðstæður virðist því ekki mjög mikið.

Hvert er andvaraleysi stjórnavalda að leiða okkur í heilbrigðismálum? Andvaraleysi stjórnvalda í efnahagsmálum þjóðarinnar hefur leitt til þess að sérfræðingar í lækningum sem hafa lokið sérnámi sínu fresta heimkomu. Sérfræðingar sem eru nýfluttir heim eru farnir að flýja land og snúa til baka þangað sem þeir luku sérnámi sínu. Læknar sem hafa lokið grunnnámi sínu hér á landi eru í stórum stíl að leita leiða til að komast fyrr út í sérnám. Við þetta bætist að stór hópur lækna, sem ekki hafði hugsað sér til hreyfings, sættir sig ekki við aðgerðir stjórnvalda með minnkuðu þjónustuframboði við sjúklinga og meiri lækkun á kjörum þeirra en til annarra hópa, er nú farinn að íhuga möguleika sína erlendis. Þessar staðreyndir munu hægt og hljótt leiða til alvarlegs ástands í íslensku heilbrigðiskerfi.

Íslenskir læknar eru eftirsóttir í störf erlendis. Íslenskir læknar eiga auðvelt með að taka sig upp og flytja þangað sem þeir sóttu sér sérfræðiþekkingu sína. Þeir tala tungumálið og þekkja aðstæður. Þetta er önnur aðstaða en hjá flestum öðrum stéttum í þjóðfélaginu. Skrefið sem íslenskir læknar þurfa að stíga er því ekki stórt.

Í nýjasta hefti Læknablaðsins, 3/2009, eru 5 auglýsingar frá erlendum sjúkrahúsum eftir íslenskum læknum í fjölmargar lausar stöður. Fleiri auglýsingar hafa birst í íslenskum dagblöðum. Trúa íslenskir stjórnmálamenn því virkilega að ef gengið verður harðar fram í niðurskurði á kjörum heilbrigðisstarfsmanna en öðrum stéttum muni það ekki hafa áhrif á ákvarðanatöku starfsmannanna?

2+2=? 

gá"

 

Hugsum! Hugsum!! Öflug heilbrigðisþjónusta og atvinnusköpun.

Rakst á prýðilega grein Ögmundar mannréttindaráðherra á heimasíðu hans frá 2. apríl 2009. Þar vekur hann athygli á tveimur dagblaðsgreinum eftir Höllu Gunnarsdóttur þáverandi aðstoðarmann hans sem heilbrigðisráðherra og skorar á okkur að "Hugsa! Hugsa!!"

Ögmundur segir Höllu benda réttilega á að velferðarmál séu atvinnumál og atvinnumál séu velferðarmál. Einnig að það myndi skjóta skökku við "ef stjórnvöld myndu á einum stað skera niður þannig að til fjöldauppsagna kæmi en á öðrum stað leggjast í stór og viðamikil atvinnusköpunarverkefni".

Í annarri grein Höllu segir: "Hins vegar verður að vara við því að niðurskurður leiði til stórfelldra uppsagna innan heilbrigðisþjónustunnar og velferðarkerfisins almennt. Ekki nóg um að þær myndu leiða til þess að öll þjónusta við fólk yrði lakari heldur getur það orðið mjög kostnaðarsamt fyrir þjóðfélagið til lengri tíma litið ef atvinnuleysi verður viðvarandi vandamál.  ... Staðan sem íslenskt þjóðfélag er í kallar á nýjar lausnir og ný viðhorf. Reynsla annarra landa sýnir að öflugt velferðarkerfi skitpir sköpum á tímum sem þessum. Stöndum vörð um velferðarkerfið. Það borgar sig margfalt til lengri tíma".

Í hinni greininni segir m.a.:"Það skyti skökku við ef niðurskurður leiddi til fjölda uppsagna innan hins opinbera og á sama tíma þyrfti að ýta úr vör umfangsmiklu atvinnuátaki á vegum stjórnvalda".

Ég er sammála Ögmundi og Höllu um að það þurfi að standa vörð um velferðarkerfið. Ég er líka sammála því að velferðarmál séu atvinnumál og atvinnumál séu velferðarmál. Við þurfum jafnframt að finna nýjar lausnir og ný viðhorf - og hugsa.

Nú þegar fyrir liggur stórfelldur niðurskurður í velferðarkerfinu er mikilvægara en nokkru sinni fyrr að leita lausna til atvinnusköpunar. Ef núverandi stjórnvöld eru ekki tilbúin til þess sjálf að "ýta úr vör umfangsmiklu atvinnuátaki á vegum stjórnvalda" er amk mikilvægt að þau leggi ekki stein í götu annarra aðila sem eru að reyna að skapa störf í landinu. Jafnvel má fara fram á að þau greiði götu þeirra aðila eins og hægt er ef unnt er að gera það án mikilli fjárútláta úr ríkissjóði.

Hin ýmsu andlit heilbrigðis- og mannréttindaráðherrans Ögmundar

Starfs míns vegna er ég um þessar mundir að rifja ýmislegt upp sem sagt hefur verið í opinberri umræðu um heilbrigðismál á Íslandi síðustu misserin. Leit mín að skilaði mér m.a. inn á ágæta heimasíðu fyrrverandi heilbrigðisráðherra og núverandi mannréttindaráðherra.

Það er fróðlegt að lesa margt sem þar er að finna og eldist efnið misvel eins og gengur. T.d. er afar fróðlegt að lesa margt af því sem Ögmundur, sem þáverandi heilbrigðisráðherra, skrifaði um heilbrigðismál og sagði að aldrei mætti gerast og bera það saman við boðaðar aðgerðir ríkisstjórnarinnar í heilbrigðismálum nú. Þann 4. júlí 2009 birti Ögmundur á heimasíðu sinni grein eftir hann sjálfan sem birtist í Morgunblaðinu 3. júlí 2009. Í henni segir m.a.: "Það hefur sýnt sig að vinna sem er unnin úr tengslum við starfsfólk og samfélagið sem viðkomandi stofnanir eiga að þjóna skilar ekki árangri. Þvert á móti skilja slík vinnubrögð eftir sig sviðna jörð og óánægju".  Ég verð að játa það að þótt ég sé ekki alltaf sammála Ögmundi þá er ég sammála þessum orðum hans. Af fréttum að dæma í dag eru amk á níunda þúsund manns sem skrifuðu undir mótmæli í gær á Suðurlandi vegna stórfellds niðurskurðar á framlögum til heilbrigðismála sammála þessu. Í dag standa fyrir dyrum fjöldamótmæli til að mótmæla áformum ríkisstjórnarinnar og meirihluta Alþingis vegna fyrirhugaðra lokana á sjúkrahúsum á Selfossi, Vestmannaeyjum og Höfn. Ástæða óánægju Sunnlendinga og annarra sem mótmælt hafa af sama tilefni vegna niðurskurðar í þeirra heimabyggð, stafar ekki síst af því að niðurskurðaráformin eru unnin úr tengslum við starfsfólkið og samfélagið á staðnum. Slík vinnubrögð skilja eftir sig sviðna jörð og óánægju eins og Ögmundur bendir réttilega á.

Í yfirferð minni um heimasíðu Ögmundar rakst ég á grein eftir hann sem birt er þann 9. apríl 2009. Þar er mannréttindaráðherrann að fjalla um styrkjamál Sjálfstæðisflokksins. Í niðurlagi pistilsins lýsir ráðherrann því yfir að það sé hans sannfæring og staðreynd að Geir H Haarde sé heiðarlegur og gegnheill maður- ef frá er skilin pólitísk villukenning Geirs. Einmitt það já. Mannréttindaráðherrann taldi rétt að láta Landsdóm skera úr um sekt eða sakleysi Geirs fyrir að hafa ekki gert nóg í aðdraganda hrunsins. Mann sem hann telur gegnheilan og heiðarlegan. Fyrir lá að margir höfðu lýst yfir efasemdum um að lögin um Landsdóm hefðu staðist tímans tönn og væru í samræmi við almennar og viðurkenndar mannréttindareglur í dag. Mannréttindaráðherrann kaus að láta einstaklinginn ekki njóta vafans, jafnvel þótt hann teldi hann gegnheilan og heiðarlegan. Var þá verið að draga Geir fyrir Landsdóm vegna pólitískrar villukenningar hans?

Ögmundur sem heilbrigðisráðherra dró til baka obbann af sparnaðartillögum forvera síns í starfi. Hann færði sveitum landsins von og boðaði nýjar starfsaðferðir og meira samráð. Svo virðist sem athafnaleysi hans í sparnaðaraðgerðum sé nú að bitna á sveitum landsins með harkalegri niðurskurði en ella hefði þurft að vera. Hinar nýju starfsaðferðir birtast í minna samráði en áður hefur sést.

Ögmundur sem mannréttindaráðherra stendur að því að draga mann fyrir Lansdóm fyrir meint athafnaleysi. Mann sem hann telur gegnheilan og heiðarlegan. En mann sem mannréttindaráðherrann hefur opinberlega sakað um að vera haldinn pólitískri villukenningu.

Það er eitt að hafa mismunandi pólitískar skoðanir en annað að saka pólitíska andstæðinga um pólitískar villukenningar. Það er síðan enn annað að nýta sér pólitísk völd til að ná sér niður á þeim sem aðhyllast aðrar hugsjónir en mannréttindaráðherrann sjálfur.

Átakastjórnmál Ögmundar Jónassonar mannréttindaráðherra

Á Pressunni í dag er sagt frá því að Ögmundur mannréttindaráðherra hafi einn ráðherra mætt á fund um fátækt. Gott hjá honum og sýnir gott fordæmi.

Hann benti á það réttilega að ástandið væri erfitt og að það yrði ekki bætt "með einni aðgerð heldur með margþættum sem snúa bæði að tekjum og útgjöldum fólks, þannig að þetta er allt mynstrið sem þarf að vera undir sem skapar okkur lífskjör".

Þessu er ég sammála hjá Ögmundi. Ég vona þó að hann eigi ekki við að hann ætli að auka tekjur ríkisins með því að auka útgjöld fólks með hærri sköttum. Vonandi á hann við það að hér þurfi að ýta undir atvinnusköpun og skapa þannig störf sem auka skatttekjur ríkisins og framfærslufé almennings.

Ögmundur er hins vegar augljóslega einn þeirra mörgu þingmanna sem getur með engu móti rifið sig upp úr átakastjórnmálunum. Hann þurfti að bæta því við að allt sem miður hefur farið væri fyrri ríkisstjórn að kenna. "Það er staðreynd að það hafa verið rifin göt á velferðarkerfið og unnin á því stórkostleg spjöll. Krafan er nú á okkur að stoppa upp í þessi göt og fá úr þessu bætt."

Ef við gefum okkur nú það að Ögmundur hafi rétt fyrir sér með að allt sem úrskeiðis fór sé fyrri ríkisstjórn að kenna þá er það mín skoðun að það hjálpi lítið til við uppbygginguna nú að klifa stöðugt á því. Með því á ég ekki við að þeir sem sannanlega brutu af sér í störfum sínum verði ekki látnir sæta ábyrgð.

En á hinn bóginn er ég hreint ekki sammála Ögmundi um að það sé fyrri ríkisstjórn/stjórnum einni/einum að kenna hvernig fór. Ég get vel viðurkennt að ég er að sjálfsögðu mjög óánægður með að fyrri ríkisstjórnir stóðu ekki betur að málum en raun ber vitni. Ég treysti þessu fólki með atkvæði mínu til þess að sjá um að búa okkur það umhverfi og þann lagaramma sem myndi veita okkur meiri hagsæld til framtíðar. En þegar nú er litið yfir hina sviðnu jörð og steinum lyft virðist sem æði margt hafi hjálpast að. Meira að segja forseti lýðveldisins virðist hafa tapað áttum. Ég ætla ekki að rekja það allt hér en get þó ekki orða bundist með það að Ögmundi mannréttindaráðherra væri hollt að staldra stundum við og rifja það upp með sjálfum sér hvað hann og hans félagar í stjórnarandstöðunni lögðu til málanna í aðdraganda hrunsins. Þegar það er skoðað var þeirra krafa oftast á þá leið að ríkið ætti að verja meiri fjármunum til velferðarkerfisins en minni. Ríkið ætti að eyða meiru í stað þess að spara og safna sér sjóði til mögru áranna. Samkrull sumra stjórnamálaflokka við ákveðnar viðskiptablokkir virðist ekki hafa verið til bóta og það á jafnt við um ríkisstjórnarflokka sem stjórnarandstöðuflokka. Ábyrgðin virðist því liggja mjög víða og það er í sjálfu sér sorglegt. Nánast allt sem gat brugðist gerði það.

Mannréttindaráðherrann okkar er ekki maður einhamur og hefur komið víða við. Dæmi um það sem hann lagði til málanna má finna á heimasíðu hans frá 15. janúar 2004. Þar greinir hann frá fundi fulltrúa stærstu heildarsamtaka launafólks með trúnaðarmönnum á Landspítala Háskólasjúkrahúsi sem voru að mótmæla stórfelldum niðurskurði á sjúkrahúsinu sem myndi leiða til þess að hátt í 300 einstaklingar myndu missa vinnuna.

Í pistlinum segir hann m.a. frá ávarpi sínu á fundinum þar sem fram kom m.a.:

"Ég hef velt því fyrir mér hvað skýri þessa hrottafengnu aðför að Landspítala háskólasjúkrahúsi, hvort hér geti verið um að ræða mistök. Eða hvort það geti verið að ríkisstjórn og fjárveitingavald hafi haldið að allt muni bjargast einhvern veginn eins og gerst hefur undanfarinn áratug þrátt fyrir erfiðan hallarekstur á þessu stærsta sjúkrahúsi landsins.

Er ekki annars kominn tími til að skoða þennan niðurskurð með hliðsjón af því sem er að gerast í þessu þjóðfélagi og meta þær upphæðir sem ríkisstjórnin neitar heilbrigðiskerfinu um í samhengi við þær milljarða fúlgur sem eru á sveimi í alls kyns braski.

Menn vita sem er að þegar heilsan brestur þá brestur allt, þá verður nánast allt annað í lífinu hégómi einn. Og nú segi ég í nafni félaga í BSRB – í krafti samþykkta og yfirlýsinga frá BSRB fyrr og síðar – við munum ekki í andvara- og aðgerðaleysi horfa uppá þá aðför sem nú er gerð að þessu sjúkrahúsi og þar með öllu því fólki sem hingað leitar til að fá aðhlynningu og bót meina sinna.Við erum reiðubúin að taka þátt í öllu starfi sem snýr að skynsamlegri ráðstöfun fjármuna, við viljum svo sannarlega að ráðdeild sé sýnd. En stjórnendur þurfa jafnframt að sýna sanngirni og framkvæma af yfirvegun. Það er staðreynd að á mörgum sviðum er starfsemin hér verulega undirmönnuð með þeim afleiðingum að fólk býr við of mikið vinnuálag sem síðan kemur niður á starfseminni. Og nú á að herða enn að; eru menn með öllum mjalla? Ég skora á ríkisstjórnina að sýna þann manndóm að endurskoða ákvarðanir sínar, nú þegar fram kemur hve alvarlegar afleiðingar þær hafa í för með sér"

Sem sagt á þessum tíma barðist Mannréttindaráðherrann gegn sparnaði á Landspítalanum og vildi auka útgjöldin til heilbrigðiskerfisins. Hann taldi þá sem leituðu sparnaðarleiða ekki með öllum mjalla.

Hvað gerði Ögmundur þegar hann varð heilbrigðisráðherra? Jú hann var samkvæmur sjálfum sér og dró til baka allar sparnaðarhugmyndir Guðlaugs Þórs og fékk fyrir mikið lof, m.a. í sérstakri yfirlýsingu frá Heilbrigðisstofnun Suðurnesja. Hvað hefur gerst síðan? Það þekkja allir sem fygljast með fréttum og sjá fjöldmótmæli við heilbrigðisstofnanir landsins. Svo notuð séu orð Ögmundar sjálfs má spyrja hvort það geti verið að ríkisstjórnar- og fjárveitingarvald hafi haldið að allt muni bjargast einhvern veginn eins og gerst hefur undanfarinn áratug þrátt fyrir erfiðan hallarekstur. Svo enn séu notuð orð Ögmundar "Það sem mælir gegn þessari kenningu er hins vegar stærðargráðan - hve hátt niðurskurðarsveðjan er nú reidd til höggs".

Nú má vel vera að einhverjir hugsi með sér að þetta sé ósanngjörn upprifjun og aðstæður séu aðrar nú en þegar Ögmundur lét ofangreind orð falla. En er það svo? Það var verið að reyna að takast á við sífellt aukin útgjöld til heilbrigðiskerfisins. Ögmundur vildi auka þau ennþá meira. Núna vitum við það að við eyddum um efni fram. Hefðum við verið í betri aðstöðu ef farið hefði verið eftir tillögum Ögmundar? Í leit sinni að vinsældum ákvað Ögmundur að draga til baka allar sparnaðartillögur fyrri heilbrigðisráðherra. Hverjar eru afleiðingarnar? Í stað þess að bregðast við frestaði hann vandanum og jók hann þar með. Afleiðingin er stórfelldari niðurskurðartillögur til heilbrigðismála en við höfum áður séð.  Eru stjórnvöld með öllum mjalla? -svo enn séu notuð orð Ögmundar.

Fyrr í pistli mínum sagði ég það litlu skila að horfa sífellt til baka og benda á hvað aðrir gerðu margt vitlaust í aðdraganda hrunsins. Það gegnir hins vegar öðru við nú í eftirleiknum. Nú ríður á að halda valdhöfum við efnið og reyna að fá þá til að koma með lausnir sem gagnast þjóðinni sem best. Til þess bauð þetta fólk sig fram til stjórnmálaþátttöku.

Ef Jón Daníelsson hagfræðingur hefur rétt fyrir sér með það að mestan hluta þess tjóns sem rekja megi til efnahagshruns megi rekja til eftirfarandi aðgerða eða aðgerðaleysis eftir hrunið held ég að Ögmundur mannréttindaráðherra ætti að einbeita sér meir að því að finna lausnir við núverandi vanda frekar en að eyða tíma sínum í að benda á hvað margt var illa gert í aðdraganda hrunsins. Að mínu mati á það að vera hlutverk sagnfræðinga og þeirra sem hafa skilgreindu hlutverki þar að gegna eins og t.d. réttarkerfinu.

Hinn gríðarlegi niðurskurður sem nú stendur fyrir dyrum í heilbrigðiskerfinu er meiri en þurft hefði að vera ef fyrr hefði verið gripið í taumana. Með aðgerðarleysi sínu sem heilbrigðisráðherra jók Ögmundur Jónasson þann vanda sem fyrirséður var. Ögmundur mannréttindaráðherra hefur nýlega greitt með því atkvæði að annar ráðherra verði látinn sæta ábyrgð fyrir Landsdómi fyrir að hafa ekki brugðist við fyrirséðum vanda. Hversu samkvæmur skyldi mannréttindaráðherrann vera sjálfum sér?

Vinstri velferðarstjórnin hæðist að lýðræðinu

Á heimasíðu Ögmundar Jónassonar mannréttindaráðherra, en þáverandi heilbrigðisráðherra, frá 24. júní 2009 er að finna grein eftir hann sem ber heitið "Hæðst að lýðræðinu" ( http://www.ogmundur.is/annad/nr/4624/).

Þar leggur hann út frá boðskap Staksteina Morgunblaðsins þann dag og segir ritstjóra blaðsins hæðast að lýðræðislegum vinnubrögðum í heilbrigðisráðuneytinu við endurskipulagningu og fjárlagagerð. Ögmundur segir á annað hundruð starfsmanna stofnana heilbrigðisráðuneytisins ekki skrifa upp á boðskap Staksteina.

Hann segir að á fundi sem hann boðaði til hafi verið frjóar og gjöfular umræður og ríkur vilji til að skoða starfsemi á vegum ráðuneytisins á gagnrýninn hátt með það fyrir augum að stuðla að markvissari vinnubrögðum og sem bestri nýtingu fjármuna. Allir vildu gagnsæ og lýðræðisleg vinnubrögð. Ekki tilskipunaraðferðafræði.

Ögmundur segir menn vita að þetta vinnulag hafi ekki bara skilað okkur efnahagshruni. Í opinberri stjórnsýslu hafi uppskeran verið óánægja og árangursleysi, einnig við fjárlagagerðina. Þannig hafi Sjálfstæðisflokkurinn skilað heilbrigðisþjónustunni út úr þennslunni og inn í kreppuna með yfir tvö þúsund milljóna skuld á bakinu. Unnið sé að því að vinda ofan af þessu auk niðurskurðar upp á þúsundir milljóna vegna efnahagsóreiðunnar sem Sjálfstæðisflokkurinn skildi eftir sig.

Það má taka undir með Ögmundi að því leytinu til að illa hafði gengið að koma böndum á heilbrigðisútgjöldin. Ástæður þess voru margvíslegar, m.a. sú sífellda krafa að bæta þjónustu við sjúklinga og taka upp nýjar lækningaaðferðir. Þá vildu heilbrigðisstéttir fá betri kjör ekki síður en aðrir þjóðfélagshópar. Þá voru stjórnarandstöðu flokkarnir óþreytandi við að krefjast meiri útgjalda til málaflokksins í stjórnarandstöðutíð sinni. Sjálfsagt er eftir á að hyggja rétt, að gagnrýna má meirihluta Sjálfstæðismanna og Framsóknarmanna fyrir að hafa gengið of langt í þeim efnum.

Þegar loksins var gripið til aðhalds- og sparnaðaraðgerða af Sjálfstæðisflokknum þá var ráð Ögmundar, þegar hann komst til valda, að ýta öllum fyrirliggjandi sparnaðarhugmyndum út af borðinu og slá þar með sjálfan sig tímabundið til riddara.

Til áréttingar þess hversu vel Ögmundur taldi til hafa tekist birtir hann í lok greinar sinnar fréttatilkynningu, sem samráðshópur um hagræðingu í rekstri Heilbrigðisstofnunar Reykjaness, sendi frá sér undir lok mars 2009. Þar segir m.a.:

"... Tillögur hópsins tryggja að nærþjónusta Heilbrigðisstofnunar Suðurnesja verður áfram sú sama sem verið hefur, bráðamóttaka á skurðstofu, þjónusta við fæðandi konur og umönnun aldraðra verður óbreytt svo eitthvað sé nefnt.

Ekki hefði verið unnt að ná þessum árangri án frumkvæðis Ögmundar Jónassonar heilbrigðisráðherra en hann ákvað að fara aðrar leiðir en áður hafa verið farnar sem byggðu á samráði við nærsamfélagið og starfsmenn með því að skipa hollvini HSS í samráðshópinn ásamt starfsmönnum HSS, Landspítala og ráðuneytis".

Svo mörg voru þau orð. Ögmundur náði markmiði sínu með því að auka vinsældir sínar tímabundið með því að draga til baka allar erfiðar ákvarðanir fyrri ráðherra. Sjálfsagt hefur honum þótt hólið gott. Með þessum aðgerðum sínum frestaði hann hins vegar óhjákvæmilegum aðhalds- og sparnaðaráformum. Þessi ákvörðun hans hefur aukið á vanda heilbrigðiskerfisins því nú er sparnaðarkrafan enn meiri en hún var og sennilega meiri en hún hefði þurft að vera. Af fréttum að dæma alls staðar að af landinu gleymdist algjörlega að viðhafa gagnsæ og lýðræðisleg vinnubrögð við vinnslu þeirra fjárlaga sem nú eru til umfjöllunar. Tilskipunaraðferðafræðin var sú aðferðafræði sem rétt þótti að nota.

Vinnubrögð sem þessi eru ekkert annað en lýðskrum og loddaraskapur. Því miður kemst mannréttindaráðherrann upp með orðagjálfur sem þetta trekk í trekk.

Það hefði verið meiri manndómur í því að viðurkenna að á þeirri ögurstundu sem upp var runnin þurfti að grípa til aðgerða í stað þess aðhafast ekkert. Mannréttindaráðherrann hefur nýlega greitt með því atkvæði að annar ráðherra sem aðhafðist ekkert á ögurstundu skuli dreginn fyrir Landsdóm.

Er eftirspurn eftir íslenskum forsætisráðherrum?

Í mai 2009 setti ég niður á blað vangaveltur mínar um ríkislaunataxtann og birti á heimasíðu þáverandi vinnuveitanda míns Læknafélags Íslands.

Að undanförnu hefur aftur vaknað upp nokkur umræða um launakjör hjá hinu opinbera og var m.a. ritstjórnargrein í Fréttablaðinu í síðustu viku um málefnið. Af þessu tilefni hef ég ákveðið að birta þessar vangaveltur mínar hér á þessum vettvangi. 

"Eins og alþjóð veit er íslensk þjóð í vanda. Valdhafar glíma við erfið verkefni og það skiptir okkur öll miklu að vel takist til í þeirri glímu. Eins og gengur eru skiptar skoðanir um þær leiðir sem valdar eru. Ein leiðin sem hin nýja ríkisstjórn virðist ætla að fara er að breyta launauppbyggingu opinberra starfsmanna. Hin nýja leið felur í sér að forsætisráðherra landsins eigi að hafa hæst laun þeirra sem starfa fyrir hið opinbera. Í því felst að breyta þarf launauppbyggingu opinberra starfsmanna verulega. Ef gæta á innra samræmis milli hópa og taka tillit til menntunar, reynslu og annarra persónulegra eiginleika sem notaðir hafa verið sem mælikvarðar hingað til hlýtur að þurfa að endurskoða það kerfi allt. Væntanlega felur þessi endurskoðun í sér samþjöppun í launastigum þar sem svigrúmið verður minna en áður og raða þarf störfum opinberra starfsmanna á þann hátt að laun þeirra rúmist milli lægstu launa, sem í dag eru nálægt 160.000 kr., og hæstu launa sem í dag eru 935.000 kr., sem eru laun forsætisráðherra. Þessi aðferð mun óhjákvæmilega fela í sér minni launakostnað hjá hinu opinbera þar sem laun allra hópa opinberra starfsmanna hljóta að lækka með þessari aðferðafræði. Það er í sjálfu sér jákvætt fyrir ríkissjóð og mun spara umtalsvert fé sem ekki veitir af. Þessu hefur leiðarahöfundur Morgunblaðsins, meðal annarra,  áttað sig á og telur þetta vera eðlilega aðgerð af hálfu stjórnvalda. Hann tekur undir þessa hugmynd ríkisstjórnarinnar gagnrýnislaust en hefur af því mestar áhyggjur hvort hið sama muni ekki örugglega ganga yfir forseta lýðveldisins.

Það er nauðsynlegt markmið hjá hinni nýju ríkisstjórn á þessum erfiðu tímum að minnka útgjöld ríkisins. Kannski er það óhjákvæmilegt að grípa þurfi til ráðstafana sem lækka launakostnað þess opinbera. Molahöfundur leyfir sér hins vegar að efast um að þessi aðferðafræði við að lækka launakostnað ríkisins sé hin rétta.

Það skal viðurkennt að útfærslan hefur ekki verið kynnt nákvæmlega þannig að vel má vera að ríkisstjórnin muni á síðari stigum gera nákvæmari grein fyrir útfærslunni sem leiði til þess að molahöfundi hugnist leiðin betur. En eins og sakir standa er margt sem vekur spurningar.

Forsætisráðherra „er alltaf á vaktinni“. Laun hans taka mið af því. Laun hans eru því heildarlaun en ekki laun fyrir hefðbundna 40 stunda vinnuviku. Eigi laun forsætisráðherra að vera hæstu laun innan ríkiskerfisins mun það þýða að heildarlaun annarra ríkisstarfsmanna muni þurfa að taka mið af því. Hvernig verður það útfært? Hvernig verða laun vaktavinnustarfsmanna t.d. borin saman við laun forstjóra ríkisstofnana sem ekki þurfa að vinna mikla yfirvinnu? Verða laun deildarlækna og slökkviliðsmanna sem ganga vaktir hærri en laun forstjóra Landspítala og Slökkviliðs? Eða verður það kannski ábyrgðin sem mestu skiptir en ekki vinnutíminn? Eða reynslan? Verður tekið tillit til betri lífeyrisréttinda forsætisráðherra en annarra opinberra starfsmanna þegar heildarkjör verða metin? Þrátt fyrir nýlegar breytingar á lögum um lífeyrisréttindi þingmanna og ráðherra hefur þessi hópur mun betri heildarréttindi en aðrir hópar opinberra starfsmanna, t.d. mun betri makalífeyri. Þá er rétt að halda því til haga að þeir þingmenn og ráðherrar sem ekki eru nýir á þingi hafa undanfarin ár notið umtalsverðra sérkjara sem aðrir opinberir starfsmenn hafa ekki notið. Er þá sanngjarnt nú á erfiðleikatímum að hæsta launaviðmiðið innan opinbera kerfisins eigi að liggja hjá þeim sem hafa verið í þeirri stöðu að safna sér í digra eftirlaunasjóði?

Nú vill molahöfundur ekki draga úr því að vissulega er starf forsætisráðherra mikilvægt, mjög mikilvægt. Molahöfundur trúir því að flestir vilji hæfa manneskju til að gegna því embætti og að eðlilegt sé að launa viðkomandi manneskju vel fyrir að takast þetta vandasama verk á herðar. En hvort það sé eðlilegt að laun fyrir þetta starf séu þau hæstu innan kerfis þess opinbera er ekki sjálfgefið. Kannski eiga laun þessarar manneskju að vera þau hæstu en þá mega þau ekki vera það lág að þau geti verið hamlandi fyrir starfsemi þess opinbera.

Á þeim uppgangstímum sem íslensk þjóð hefur lifað síðast liðin fá ár eru flestir sammála um að launakjör sumra hafi verið úr takti við það sem eðlilegt megi teljast. Því fylgdi þó það ástand að stórir hópar vel menntaðra einstaklinga áttu kost á störfum þar sem laun voru góð þótt þau væru almennt ekki talin úr hófi. Það þótti á þeim tíma jákvætt fyrir íslenskt samfélag m.a. vegna skatttekna til samfélagslegrar neyslu. Þessu ástandi fylgdi þó sá ókostur, að mati sumra, að hið opinbera átti í erfiðleikum með að ná í og halda hæfu starfsfólki. M.a. þess vegna hefur því verið haldið fram að eftirlit og reglusetning hafi ekki verið nægilega góð af hálfu þess opinbera.

Að mati molahöfundar er hætta á því að sama ástand viðhaldist framfylgi ríkisstjórnin ákvörðun sinni um að laun forsætisráðherra skuli verða þau hæstu innan ríkiskerfisins. Þrátt fyrir þau áföll sem dunið hafa yfir eru hæstu laun á almenna markaðinum töluvert hærri en þau laun sem forsætisráðherra hefur nú. Það þýðir að laun sérfræðinga á hinum almenna markaði eru hærri en þau laun sem munu bjóðast sérfræðingum hjá hinu opinbera. Það mun viðhalda því ástandi sem kvartað var undan að hefði átt þátt í því að valda hinni íslensku þjóð því tjóni sem við nú stöndum frammi fyrir.

Burtséð frá ofangreindum vangaveltum má velta því fyrir sér hvort það sé yfirhöfuð eðlilegt að pólitískur starfsmaður ríkisins sé sá hæst launaði. Hvernig er hann valinn? Þarf hann að ganga í gegnum hefðbundið hæfnismat opinberra starfsmanna þar sem sú krafa er gerð að allir sem áhuga hafi geti sótt um opinber störf og að einungis skuli ráða þann hæfasta sem ríkinu stendur til boða? Um þetta eru vissulega skiptar skoðanir. Í morgunútvarpi Bylgjunnar þann 14. maí sl. lýsti Atli Gíslason, þingmaður í öðrum stjórnarflokknum, þeirri skoðun sinni að þingmenn ættu ekki að sækjast eftir þingmennsku vegna launanna heldur af hugsjón. Hvernig fer það saman við það að ákveða að þingmaður sem sækist eftir sæti á þingi og verður síðar ráðherra, jafnvel forsætisráðherra, skuli verða sá starfsmaður ríkisins sem hæst hefur launin? Það er rétt að halda því til haga að ekki eru allir sammála Atla því þingmaðurinn Pétur Blöndal, sem var viðmælandi í sama þætti á Bylgjunni, hélt því fram að til að þjóðin ætti völ á sem best menntuðu fólki til starfa fyrir sig á þingi þyrfti m.a að taka tillit til kostnaðar við nám og námslán sem því fylgdi.

Það verður forvitnilegt að sjá hvernig ríkisstjórnin ætlar að meta nám opinberra starfsmanna til launa. Fyrir liggur að læknar, sem langflestir hafa aflað sér sérfræðimenntunar á eigin kostnað, ljúka almennt 11 til 14 ára háskólanámi. Væntanlega munu þeir þess vegna raðast ofarlega í hinn nýja ríkislaunataxta. Hvernig hvert námsár í háskóla verður metið til launa á enn eftir að koma í ljós. Það liggur þó væntanlega (?) fyrir að lengd háskólanáms mun hafa áhrif á launaröðunina. Hvernig reynsla og aðrir persónulegir eiginleikar verða metnir á eftir að koma í ljós. Þó liggur fyrir að pólitískt starf einstaklinga getur komið til með að borga sig í þessu samhengi – jafnvel á kostnað menntunar og reynslu.

Ein hliðin á þessu máli snýr að eftirspurnarhliðinni. Almennt er viðurkennt að laun ákvarðist að nokkru leyti af þeirri eftirspurn sem er eftir viðkomandi starfskröftum. M.a. þess vegna varð ríkið undir í samkeppni um hæfasta starfsfólkið í fjármálageiranum. (Þessi setning er reyndar umdeilanleg í ljósi þess sem gerðist - en þó ekki (þeir sem stýrðu málum í einkageiranum stóðust ekki væntingar – og alls ekki þeir sem áttu að hafa eftirlit með þeim)). Til að skýra þetta betur er nærtækt fyrir starfsmann Læknafélags Íslands að bera saman pólitíska starfsmenn ríkisins og lækna. Er mikil eftirspurn erlendis eftir íslenskum þingmönnum eða íslenskum ráðherrum? Er mikil eftirspurn eftir íslenskum læknum erlendis? Til að svara þessari spurningu væri t.d. hægt að telja auglýsingar eftir viðkomandi starfskröftum í opinberum fjölmiðlum og fagtímaritum. Af tillitssemi er það ekki gert.

Ef ríkislaunin mega ekki verða hærri en kr. 935.000 hvernig hafa þá stjórnvöld hugsað sér að halda uppi vaktþjónustu á sviði lækninga? Eins og fjárrmálaráðherra og heilbrigðisráðherra hafa lýst á undanförnum vikum vilja þeir deila byrðunum og vinnunni. Það á að leggja af aukavaktir og það á jafna launin þannig að þeir sem hafa þau hæst eiga að hafa þau lægri. Það er sjálfgefið í jöfnu ríkisstjórnarinnar að hæstu laun mega ekki vera hærri en laun forsætisráðherra. En hverjir eiga þá að vinna vinnuna? Hverjir eiga að taka vaktir lækna þegar þeir hafa fengið laun sem slaga upp í laun forsætisráðherra? Vissulega koma laun lækna til með að lækka þegar boðaður ríkislaunataxti ríkisstjórnarinnar tekur gildi. Það þarf þó ekki mikla umhugsun til að átta sig á því að starfmenn þess opinbera sem þurfa að taka vaktir, m.a. til að halda uppi almannaþjónustu, verða tiltölulega fljótir að rekast upp í járnþak ríksstjórnarinnar um hámarkslaun vegna langs vinnutíma. Hvernig ríkisstjórnin kemur til með að bregðast við því þegar kemur að mönnun læknisstarfa verður fróðlegt að sjá. Ein leiðin er sú að fjölga læknum í viðkomandi sérfræðigrein. Með því verður unnt að manna vaktir með fleiri læknum þannig að enginn þeirra fái greidd laun sem eru hærri en kr. 935.000 á mánuði. Það mun þó ekki spara ríkissjóði neinar fjárhæðir því eins og ástandið er á Íslandi í dag er vandinn ekki endilega fólginn í því að manna dagvinnutímann (amk ekki ennþá) heldur hitt að of fáir læknar eru til staðar til að dreifa byrðum vaktskyldunnar (sem í dag með illu eða góðu gerir marga lækna að hátekjufólki á íslenskan mælikvarða).

Það væri hægt að halda áfram á þessum nótum um nokkurn tíma. Molahöfundur lætur þó nægja að benda á nokkur álitaefni til viðbótar án þess að fjalla sérstaklega um þau.

Er eðlilegt að lækka laun þeirra sem hafa verið ráðnir til starfa á síðustu mánuðum og árum miðað við tilteknar forsendur og hafa jafnvel sleppt hendinni af vel launuðum störfum í útlöndum til að taka við störfum hér á landi? Getur verið að ríkið baki sér skaðabótaábyrgð í slíkum tilvikum?

Mun þessi hugmynd ríkisstjórnarflokkanna um hámark ríkislauna, ef hún verður framkvæmd, hafa áhrif á kjör þeirra verktaka/ráðgjafa sem fengnir hafa verið til verka á síðustu mánuðum? T.d. má nefna sérstakan ráðgjafa frá Frakklandi sem aðstoða á við að finna íslenska sökudólga. Eða verða starfsmenn/ráðgjafar/verktakar af hennar tegund undanþegnir hámarki ríkislaunaþaksins.

Það kemur molahöfundi verulega á óvart hversu gagnrýnislausir íslenskir fjölmiðlar hafa verið á þessar hugmyndir ríkisstjórnarinnar. Molahöfundur kann ekki skýringar á því. Kannski líkar starfsmönnum einkareknu fjölmiðlanna vel við þessar sparnaðartillögur ríkisstjórnarinnar þar sem þeir vonast eftir betri tíð með blóm í haga fyrir hina íslensku þjóð með lækkun launa opinberra starfsmanna. Kannski vilja starfsmenn opinberra fjölmiðla ekki gagnrýna stjórnvöld um of af ótta við að störf þeirra kunni að verða í hættu. Sé svo er þeim vorkunn því vissulega eru störf opinberra starfsmanna í hættu eins og störf annarra launþega. Það hafa stjórnendur þess opinbera þegar sýnt með uppsögn starfsmanna, og þá ekki síst þeirra starfsmanna sem hafa að mati vinnuveitenda sýnt einhvers konar mótþróa í gegnum tíðina.

Rétt er að taka fram að félagar í Læknafélagi Íslands hafa mjög margir lýst því yfir að þeir séu tilbúnir til að taka á sig sambærilegar byrðar og aðrir í þjóðfélaginu. Þeir eru hins vegar ekki tilbúnir til að taka á sig meiri byrðar en aðrir þjóðfélagshópar.

Að lokum er rétt að taka fram að molahöfundur deilir áhyggjum ráðherra ríkisstjórnarinnar um framtíð Íslands og Íslendinga. Af því tilefni er rétt að benda á að á Íslandi eru rétt rúmlega 1000 læknar, yngri en 67 ára, með lækningaleyfi til að þjóna íslensku þjóðinni. Það gerir um 310 – 320 íbúa á lækni. Á hinum norðurlöndunum er sambærilega tala um 250 til 290 manns. Þar er talinn mikill skortur á læknum. Meðal annars leita þær þjóðir eftir íslenskum læknum". 

Íslenskir sjúklingar á leið úr landi og mannréttindabrot á vanfærum konum?

Það er víðar en á Íslandi sem sparnaðaráform koma niður á heilbrigðisþjónustunni. Ég rakst á grein um ástandið á Írlandi sem minnir um margt á það sem við höfum verið að ganga í gegn um og getum átt í vændum. 

"Ireland has suffered badly from the economic crisis and has taken tough measures that have seen many people take a substantial salary cut. Included in the government cutbacks are reductions in the amount that the state pays for dental care. Ireland is an example of how government health cuts can drive people to look for treatment abroad. It is a pattern that is may be repeated in other countries."

(http://www.imtj.com/news/?entryid82=254716&source=email&campaign=imtj_news_101021).

Í vikunni var viðtal við einn af okkar fremstu hjartaskurðlæknum. Þar varaði hann við því að ef lengra yrði gengið gæti orðið skammt í að við verðum að fara að senda hjartasjúklinga til útlanda í meðferðir. Komi til þess verður það íslensku samfélagi mun dýrara en að geta veitt þjónustuna innanlands. Vandinn virðist hins vegar vera sá að stjórnmálamenn sjást ekki alltaf fyrir og taka viðvörunarorðum (sérstaklega fagstétta) oft af furðumikilli léttúð. Við getum því verið dottin ofan í brunninn þegar stjórnmálamenn átta sig á að það hefði þurft að byrgja hann. Það höfum við fundið á eigin skinni bæði fyrir hrun og ekki síður eftir það.

Ég sat fund í gær í HR þar sem Dr. Brigit Toebes fræðimaður á sviði heilbrigðisréttar og mannréttindaverndar fjallaði um réttinn til heilsu og hagræðingu í heilbrigðisþjónustu. Hún benti á að Íslendingar væru bundnir af ýmsum alþjóðlegum sáttmálum sem yrði að taka tillit til þegar verið væri að skerða heilbrigðisþjónustu. Nefndi hún sérstaklega að í þessum sáttmálum væri fötluðum og vanfærum konum tryggð ákveðin þjónusta í sinni heimabyggð. Af fréttum að dæma virðist sem stjórnvöld séu ekki mjög vel meðvituð um þennan rétt. T.d. má spyrja hvort boðaður niðurskurður í Vestmannaeyjum, Vestfjörðum og Austurlandi standist þessi ákvæði sem Brigit nefnir?

Í vikunni var viðtal við landlækni um fyrirhugaðan innflutning á sjúklingum. Mér fannst svar hans vera frekar af pólitískum toga en faglegum. Ég er samt sammála landlækni um að það verður að fara varlega þegar verið er að taka upp nýbreytni við veitingu heilbrigðisþjónustu - alveg á sama hátt og það verður að fara varlega þegar verið er að skera niður. Í máli landlæknis kom fram að hann hefur miklar efasemdir um einkaframtakið í heilbrigðisþjónustunni og þá sérstaklega eins og það er framkvæmt í USA. Í erindi Dr. Brigit Toebes kom fram að flest ríki Evrópu eru að leita leiða til að spara fé til heilbrigðisþjónustunnar. Í því samhengi virðast þau flest vera að leita að einhvers konar samspili ríkisvaldsins og einkaframtaksins. T.d. hafa Hollendingar valið þá leið að fela tryggingafélögum að sjá þegnum landsins fyrir sjúkratryggingum. Það er hins vegar ríkisvaldsins að setja leikreglurnar og m.a. geta tryggingafélögin ekki neitað sjúklingum um kaup á tryggingum. Þau geta hins vegar boðið mismunandi tryggingavernd þegar lágmarkstryggingum sleppir. Dr. Brigit segir athyglisvert að sjá að Evrópuríkin virðast flest vera að stíga skref í áttina að ameríska kerfinu og að það ameríska sé nú að taka skref í áttina að evrópska kerfinu.

Ég gat ekki skilið Brigit öðruvísi en svo að henni hugnist best einhverskonar blönduð leið. Ég er sammála henni um það. Sjálfum hugnast mér ekki ameríska leiðin en að sama skapi hugnast mér ekki öfgarnar í hina áttina - fullkomin ríkisforsjá.