Í síðasta áramótapistli mínum var smá væll í pípunum eftir að hafa slegist við Covid pödduna í þrígang á árinu og í síðasta skiptið vikuna fyrir jól. Að auki var ég úr takti allan nóvember mánuð og gat þá ekkert hlaupið. Þannig að ég var ekkert sérlega upplitsdjarfur fyrir hlaupaárinu 2023. En nú í lok árs get ég samt ekki annað en glaðst yfir hlaupnum kílómetrum og 7 skemmtilegum keppnishlaupum, sem voru að meðaltali 43,3 km. En það var Pósthlaupið, sem er 50 km, sem náði að hífa meðaltalið upp fyrir maraþonvegalengdina. Það reyndar stendur til að taka þátt í gamlárshlaupi ÍR þannig að gangi það eftir þá riðlast þessi skemmtilega tölfræði. En því hlaupi er ekki lokið við ritun þessa pistils og ég hef það að venju að telja aldrei hlaup fyrr en þeim er lokið í marki.

En það er ekki hægt að halda því fram að ég hafi verið í góðu formi þegar ég hóf æfingar 2023. Engir km hlaupnir í nóvember og desember endaði í 66 km þar sem ég missti alveg viku 51 vegna Covid og vika 52 voru heilir 25 km. Þannig að það var hægt hlaupið í janúar og febrúar en samt voru það ágætir æfingamánuðir þar sem fyrri mánuðurinn endaði í rúmlega 200 km og sá seinni slagaði í 300 km. Mars var síðan bara mjög góður með rúmlega 350 km og hraðinn fór aðeins að aukast. Þannig að þegar komið var að vormaraþoninu í apríl var ég bara orðinn nokkuð brattur og setti mér tímamarkmið um að reyna við sub 3:45.

Þegar kom að hlaupadegi þann 22. apríl var venju samkvæmt ljómandi gott hlaupaveður og aðstæður því góðar. Mér tókst að ná fínu hlaupi og endaði á 3:40 eitthvað. Og ég náði að útfæra hlaupið ágætlega þar sem ég var ekki nema rúmlega mínútu lengur með seinni helminginn. Þetta telst vera mitt hraðasta maraþon síðan vorið 2018 þegar blóðgildin fóru að lækka. Þannig að vonandi veit þetta á gott.

Þremur vikum seinna var ég mættur til Helsinki ásamt eiginkonu og mágkonu. Þar var markmið eiginkonunnar að hlaupa á 5 tímum. Ég hljóp með henni og þrátt fyrir nokkra erfiðleika í hlaupinu náðum við að hlaupa á 5 tímum sléttum. Þar með lauk ég við að hlaupa maraþon í öllum höfuðborgum Norðurlandanna og að auki í Þórshöfn í Færeyjum. Það var haldið maraþonhlaup í Nuuk á Grænlandi til nokkurra ára en því var aflýst 2020 eins og fleiri hlaupum vegna Covid. Ég get ekki fundið upplýsingar í fljótu bragði um að þetta hlaup hafi verið gangsett að nýju. En það er samt á to do listanum að hlaupa maraþon á Grænlandi þótt það verði ekki endilega í Nuuk.

Í lok maí skellti ég mér í Mývatnsmaraþonið í þriðja skiptið á æfinni. Það var alveg ævintýralega leiðinlegt veður þann daginn. Hitastig var um frostmark og var startinu seinkað um eina klukkustund því þegar átti að starta var glórulaus snjóbylur í gangi. En sem betur fer gekk veðurspá eftir þannig að það stytti upp og birti til. En það var ótrúlega hvasst úr norðvestri. Þar sem brautin er hringur lá auðvitað fyrir að vindur yrði bæði með og á móti. Fyrstu 13-14 km voru ágætir því þá var vindur að mestu á hlið og jafnvel aðeins í bakið. En km 14 til ca 22-23 voru strembnir. Beint í smettið. Ég hélt að ég hefði verið ágætlega skynsamur á þessum kafla og ekki tekið of mikið úr mér. En það reyndist bara alls ekki rétt. Ég komst aldrei almennilega í gang seinni hlutann og náði ekki markmiðinu um að vera undir 4 tíma að klára. En það er bara allt í lagi, þetta var samt ævintýri og gaman. Það sem kannski stóð upp úr í þessu hlaupi eru frábærir fyrstu tímar í þessum aðstæðum. Sigurjón Ernir á rúmlega 2:55, sem ég veit ekki hvort er brautarmet en amk langbesti sigurtími síðan 2016, og Atli Steinn Sveinbjörnsson á rúmlega 3:03. Og það er engin smá bæting frá fyrra ári þegar hann vann á tímanum 3:11 í miklu betri aðstæðum.

Hið sívinsæla Snældubeinsstaðamaraþon var þreytt í byrjun júlí. Keppendur voru samtals 26. Þeir yngstu voru 10 mánaða og 1,5 ára og ferðuðust báðir í kerrum. Einn tæplega fjögurra ára fór fyrir eigin vélarafli 4 km á tímanum 53:57. Innifalið í þeim tíma er blómaskoðun og lambaskoðun og almennar vangaveltur um lífið og tilveruna. Einn á áttræðisaldri og úr takti lét sig hafa það að fara 11,13 km og vann í þeirri vegalengd. Samtals 12 keppendur voru lengur í brautinn en 2 tíma. Til viðbótar voru 7 keppendur sem voru milli einn og tvo tíma. Sjálfur fór ég 42,2 km og var einn í þeirri keppnisvegalengd. Minnstu munaði ég næði ekki sigri. Strax í upphafi fann ég fyrir leiðinda taki framan í nára og varð að fara niður í gönguhraða eftir ca 15 km. Var þá að hugsa um að snúa við og stytta keppnisvegalengdina. En þar sem þetta er fram og til baka braut ákvað ég að þrjóskast við og halda áfram að snúningspunkti við 21,1 km. Ég þyrfti þá einhvern veginn að koma mér heim og myndi þá enda með að klára alla maraþonvegalengdina. Ég hélt því áfram á mjög rólegu joggi og á þessum kafla að auki í mótvindi. En þegar ég snéri við og hljóp undan vindi þá fann ég smátt og smátt að takið í náranum linaðist. Og á endanum varð þetta að enn einni kennslunni í lífsleikni kúrsinum. Eftir því sem lengra leið tókst mér að greikka sporið og síðustu 8-10 km leið mér orðið ljómandi vel og var kominn á hinn þokkalegasta hlaupahraða. Og eins og svo oft áður þá þarf að stilla markmiðin miðað við aðstæður. Þegar ég var búinn að snúa við á snúningspunkti og jogga til að byrja með af aukinni ákefð þá var komið nýtt markmið og það var að reyna að klára á undir 4:30. Þegar upp var staðið kláraði ég á undir 4:25 og fannst ég hafa unnið stórsigur.

Enn eins og sumir vina minna vita þá safna ég sjúkdómum. Í fyrra haust fór ég í læknisrannsókn þar sem m.a. lungnastarfsemi er skoðuð. Ég lenti í úrtaki fyrir um 30 árum síðan og er þessari rannsókn fylgt eftir á um 10 ára fresti. Hingað til hefur ekkert markvert hvað mig sjálfan varðar komið út úr þessum rannsóknum. Nema að nú í vor fékk ég símhringingu þar sem mér var tilkynnt að ég væri kominn með kæfisvefn. Það kom mér verulega á óvart því það hafði ekki hvarflað að mér. Ég er oftast ekki mjög feitur og að sögn hrýt ég ekki. Þannig að ég er ekki alveg týpískt eintak til að vera með þennan kvilla. Það kom mér reyndar á óvart að heyra að allt að 30% kæfisvefnssjúklinga væru í svipuðum sporum og ég. En þessi niðurstaða þýddi að nú í sumar eignaðist ég nýja hjásvæfu. Ég er sem sagt kominn með kæfisvefnsvél sem á að hjálpa mér að hætta að kafna á nóttunni. En ég sem sagt mældist hætta að anda 19 sinnum á klukkustund sem færði mér þennan gleðigjafa inn í líf mitt. En það skal viðurkennt að vélin gerir gagn. Eins og ég hef stundum sagt áður er ég ekki endilega skarpasti hnífurinn í skúffunni. Ég var ekkert að fatta að aukin þreyta yfir daginn ætti sér þessar skýringar. Ekki einu sinni það að ég var farinn að finna að eftir hádegismat gat ég varla unnið fyrstu klukkustundina fyrir syfju. Hafði meira að segja komið fyrir að ég lagði mig í sófa og tók kríu í nokkrar mínútur. Ég hugsaði alltaf með mér að þetta væri bara af því hvað ég er búinn að vera duglegur að hlaupa í ár. Sem sagt endurtekning frá árinu 2005 þegar ég gat með engu móti tengt sjúkdóm við versnandi líkamsástand. Kannski læri ég þetta á efri árum, eða bara alls ekki. Sem er líklegra.

Næsta hlaup sem ég tók þátt í árinu var Pósthlaupið. Það er 50 km hlaup frá Hrútafirðinum, yfir Haukadalsheiði, niður Haukadalinn að þjóðveginum og meðfram honum í Búðardal. Mjög skemmtilegt hlaup. Það var kalt í Hrútafirðinum og þokuslæðingur á heiðinni. En þegar niður var komið efst í Haukadal var sól og blíða og hinar bestu aðstæður. Mér fannst mér ganga ljómandi vel og kláraði 42,2 km á rúmum 4:17 sem mér fannst gott að teknu tilliti til þess að yfir heiði var að fara og ég átti eftir um 8 km. Ég komst á topp 10 í hlaupinu og var ánægður með það. Finnst í raun óþarft að nefna að það voru bara 12 þátttakendur í þessari vegalengd. En þetta hlaup var merkilegt fyrir mig persónulega. Ég var langelsti þátttakandinn og held að það sé í fyrsta sinn sem það gerist, fyrir utan þau tilviki þegar ég keppi einn í minni vegalengd í Snældubeinsstaðamaraþoninu!

Þremur vikum eftir Pósthlaupið hljóp ég nýju brautina í Reykjavíkurmaraþoninu í fyrsta sinn. Ég var bjartsýnn fyrir hlaupið og stefndi á sub 3:45 eins og í vormaraþoninu. Ég var ekki búinn að æfa jafnmarkvisst fyrir þetta hlaup eins og vormaraþonið þannig að ég taldi ekki vera innistæðu fyrir meiru. En þegar til kom tókst mér vel til og endaði á 3:41. Útfærslan var vel ásættanleg. Þar sem ég vissi að seinni hlutinn er ekki alveg eins flatur og fyrri hlutinn þá tók ég smá áhættu með hraðann til að byrja með. Fór fyrstu 10 km á 50 mínútum sléttum og var á um 1:46 eftir hálft maraþon, hraði sem ég hef ekki verið á í æfingum í mjög langan tíma. Markmiðið fyrir seinni hluta hlaupsins var síðan alltaf það að skríða undir 3:45 þannig að ég var himinlifandi með þetta.

Að venju dró ég mjög úr æfingum eftir Reykjavíkurmaraþonið. Ég hef til margra ára hlaðið í nokkra veiðitúra í lok ágúst og inn í september. Þá er minna hlaupið. Og að auki fór ég í tæplega viku ferð um miðjan september til Frakklands þar sem áherslan var lögð á góðan mat og góð rauðvín. Æfingafötin voru meira að segja skilin eftir heima. Hlaupaárinu var síðan lokið með haustmaraþoninu (nema ef ég klára gamlárshlaupið). Það var auðvitað bráðgaman og hljóp ég í góðum félagsskap Trausta Vald og Kiddó fyrri hlutann. Þegar fór að nálgast snúning eftir fyrri ferðina fór líferni haustviknanna og minna æfingamagn að segja til sín þannig að ég varð að gefa eftir. En það var í fínu lagi og enn eitt maraþonið í húsi.

Þá er heildarfjöldi maraþona kominn í 56 í 20 löndum, 12 höfuðborgum og 7 heimsálfum. Þess má geta að ég hef hlaupið 28 á maraþon á Íslandi þannig að ennþá eru maraþonin hlaupin erlendis fleiri. En það hefur dregið býsna hratt saman frá því eftir Covid. Nú það bættist við eitt ultra maraþon þannig að þá eru þau samtals orðin 7. Að ógleymdum 6 Jökulsárhlaup sem eru 32,7 km. Það er orðið allt of langt síðan ég hef tekið þátt þar þannig að það er orðið löngu tímabært að bæta úr því. Þá er það síðasta talan sem ég veit að hlaupaheimurinn bíður spenntur eftir. Hlaupnir km í ár reyndust vera rúmlega 2600 þannig að síðan ég byrjaði skipulega að hlaupa 10. apríl 2008 eru heildar kílómetrar komnir í tæplega 43.400. Þar sem sporbaugur jarðar er sagður vera um 40.075 km verð ég að hlaupa annan hring, eða taka stefnuna til tunglsins. Það myndi reyndar taka býsna mörg ár með þessu framhaldið því stysta vegalengd til tunglsins frá jörðu, þegar tungl er næst jörðu, er sögð vera 363.300 km. En áhugaverður fróðleiksmoli. Nú og svo er auðvitað hægt að leggja að stað í enn eina ferð um hringveginn. Ég er sem sagt að verða búinn með sem samsvarar 33 hringjum.

Markmið næsta árs eru þau sömu og síðustu ár og reyna að hlaupa meira en í ár og helst fleiri maraþon. Hlaupadagskrá næsta árs felst í því að taka þátt í sem flestum maraþonum hér heima og eins og er hef ég augastað á Prag í Tékklandi. Plan B er hlaupið í Kaupmannahöfn en það er alveg að verða tímabært að hlaupa þar einu sinni enn.

Og lífið heldur áfram að endurtaka sig. Rétt fyrir jólin fyrir 18 árum, þá 38 ára gamall, greindist ég með blóðkrabbamein. Rétt fyrir jólin í ár greindist litli bróðir, 40 ára, með blóðkrabbamein. Tilviljun?

Ég hleyp af því að ég get það, og þegar ég get.

Gleðilegt nýtt hlaupaár!

Þannig að því sé til haga haldið þá fela skrif þessi ekki í sér neina afstöðu til þess hvað séu sanngjörn laun fyrir hvaða starf sem er í íslensku samfélagi. Hér er horft á formið, regluverkið, sem íslenskt samfélag hefur á áratugum sett upp. En kannski snýst núverandi deila í raun um að verið sé að reyna að kollvarpa þessu regluverki? Takist það geta afleiðingarnar verið ófyrirséðar. En kannski er það tilgangurinn? Getur íslenska réttarríkið staðið af sér slíkt áhlaup?

En um hvað snýst þá efnislega deilan?

Snýst hún um að Eflingarfólk hafi það svo mikið verra en aðrir að rétt sé að láta sverfa til stáls núna þegar verið er að reyna að semja til skamms tíma? Er Eflingarfólk Eyland á vinnumarkaði sem réttlætir aðra nálgun viðsemjenda þeirra? Ekki skv. því sem aðrir forkólfar launþegasamtaka segja. Kostar það atvinnulífið einungis 6 milljarða að ganga að kröfum Eflingar eins og sums staðar er haldið fram? Ekki skv. því sem forkólfar annarra stéttarfélaga segja. Þeir segja sjálfir að þeir muni koma á eftir með uppfærðar kröfur sínar.

Það þýðir með öðrum orðum að mikil hætta er á aukinni verðbólgu og rýrnun kaupmáttar almennings og auknu atvinnuleysi. Það er staða sem Seðlabankastjóri og fleiri hafa varað við. Til að bregðast við þessari mögulegu sviðsmynd hafa samninganefndir SA og launþegasamtaka samið til skamms tíma fyrir um 90% starfsfólks á almennum vinnumarkaði. Þar af hafa náðst samningar við 18 af 19 aðildarfélögum SGS. Efling stendur eitt eftir samningslaust.

Þeir sem stjórna Eflingu virðast hafa valið sér það hlutskipti að gera alla að andstæðingum sínum sem ekki eru sammála þeim. Þar með talið SA og aðildarfélögum sem eru viðbjóðsleg og eru að sögn að fremja níðingsverk þegar þau voga sér að nýta sér lögbundinn rétt til að bregðast við verkföllum. Skipaður sáttasemjari þegar hann reynir að nýta sér lögbundinn rétt til að miðla málum. Félagsdómur þegar hann dæmir ekki að skapi þeirra sem stjórna Eflingu vegna uppsagnar trúnaðarmanns VR hjá Eflingu. Ritari stjórnar Eflingar sem vill láta reyna á rétt félagsmanna til að kjósa um miðlunartillögu sáttasemjara. Varaformaður Eflingar sem upplýsir félagsmenn um að reglugerð vinnudeilusjóðs Eflingar, sem sett er af þar til bærum aðila sem er aðalfundur félagsins, kveði á um rétt félagsmanna til greiðslna komi til verkbanna þegar félagið á í vinnudeilum. Fyrrverandi starfsmenn Eflingar á skrifstofu félagsins. Aðrir forkólfar verkalýðsfélaga sem stóðu að gerðum samningum við SA fyrir hönd um 90% starfsfólks á almennum vinnumarkaði.

Það er athyglisvert að sjá lögmann ASÍ halda því fram að breytingarnar á vinnulöggjöfinni árið 1996 sé afrakstur af langri og erfiðri deilu sem hafi endað með sátt það ár. Að löggjöfin hafi þjónað okkur afskaplega vel um áratuga skeið og að verið sé að búa til einhverjar aðstæður til að réttlæta inngrip ríkisins í þessa deilu nú með einhvers konar lagasetningu við skilyrði sem séu ekki til staðar.

Við þessa lýsingu lögmannsins er amk tvennt athugavert.

Annars vegar er það svo að það var engin sérstök sátt um löggjöfina árið 1996. Til marks um það má benda á að 184 mismunandi aðilar sendu inn formlegar umsagnir um lagafrumvarpið. Allir þessir aðilar gerðu athugasemdir við frumvarpið og vöruðu við því að öllu leyti eða hluta og vildu breytingar á því. Er tekið fram sérstaklega í áliti minnihluta félagsmálanefndar að þegar frumvarpið hafi verið lagt fram hafi það kallað á gífurleg mótmæli. Þingmönnum hafi borist áskoranir frá fjölda stéttarfélaga um að leggja málið til hliðar og að þegar frumvarpið hafi verið sent til umsagnar hafi borist svar frá nánast hverju einasta stéttarfélagi í landinu sem hafi mótmælt því harðlega og gagnrýnt innihald þess. Í niðurstöðum minnihlutans var tekið fram að þær breytingar sem gera hafi átt á frumvarpinu hafi sýnt betur en flest annað hve frumvarpið var illa unnið og vanhugsað. Breytingarnar væru til lítilla bóta því eftir stæði að heildarhugsun væri engin og markmiðin löngu glötuð.

Sérhver er nú sáttin sem lögmanninum er hugleikin. Kannski þóknast það hagsmunum lögmanns ASÍ í því samhengi hlutanna sem nú er uppi að gera að því skóna að sátt hafi ríkt um frumvarpið þegar félag innan ASÍ hefur fundið lögfræðitrix sem engum öðrum hafði áður í áratugi hugkvæmst?

Hins vegar þá er staðreyndin sú að svo virðist sem vissulega sé búið að búa til aðstæður sem réttlæta inngrip ríkisins. Stjórnendur Eflingar eru þar að verki og engir aðrir. Það hefur engum öðrum dottið til hugar að neita því að afhenda kjörskrá sína þannig að unnt sé að halda kosningar um miðlunartillögu sáttasemjara sem sett er fram í samræmi við löggjöfina. Með því að viðurkenna það ástand að ekki sé unnt að láta fara fram kosningu um miðlunartillöguna er sú staða uppi að lagagreinarnar, sem löggjafinn árið 1996 samþykkti m.a. með þeim rökum að auka ætti valdheimildir sáttasemjara, eru hrein markleysa ef annar aðila kjaradeilu ákveður það.

Afleiðingin er sú sem við blasir. Annar deiluaðila heldur sínu striki án tillits til fram kominnar miðlunartillögu. Félagsmenn fá ekki tækifæri til að segja hug sinn um miðlunartillöguna og því er ekki vitað hvort það sé almennt fylgi félagsmanna við framgöngu stjórnenda Eflingar í málinu. Af fréttum að dæma og viðtölum við Eflingarfólk er margt sem bendir til að svo sé ekki.

Það kann því að vera rétt mat hjá lögmanni ASÍ að verið sé að búa til aðstæður sem réttlæta inngrip ríkisins. Aðstæðurnar eru hins vegar af öðrum ástæðum en hann heldur fram.

Það verður forvitnilegt að fylgjast með síðustu vendingum málsins. Nú hefur formaður Eflingar aftur lýst yfir sinni skoðun á því hvernig skuli túlka vinnulöggjöfina sem og regluverk síns eigin félags. Ekki er ólíklegt að á þá túlkun kunni að reyna aftur fyrir dómstólum. Það verður fróðlegt að sjá rökstuðning dómstóla í þetta skiptið.

Ég heyrði í viðtali við Láru V. Júlíusdóttur að hún efaðist um að löggjafarvilji frá árinu 1978 ætti að hafa eitthvert gildi við túlkun á vinnulöggjöfinni í dag. Af því tilefni ákvað ég að rifja betur upp átökin sem áttu sér stað árið 1996 þegar umtalsverðar breytingar voru gerðar á vinnulöggjöfinni. Eftir þá upprifjun er ég sammála Láru um að löggjafarviljinn árið 1978 hefur enga þýðingu. Löggjafinn árið 1996 var að gera umtalsverðar breytingar á löggjöfinni eftir víðtækt samráð þótt ekki hafi allir aðilar á vinnumarkaði verið sammála um útfærsluna.

Ég tel það hafið yfir allan vafa að vilji og ætlun löggjafans árið 1996 var og er sá að kosning um miðlunartillögu sáttasemjara skuli fara fram skv. kjörskrám vinnuveitenda og stéttarfélaga, sem þýðir að hvorugur þessara aðila hefur heimild til þess að neita að afhenda kjörskrá sína.

Enda myndi slík niðurstaða fela í sér að annar deiluaðila, félag vinnuveitanda eða stéttarfélag, hefði í hendi sér hvort lög sett af Alþingi hefðu eitthvert sjálfstætt innihald eða ekki. Það þarf tæpast lögfróða til að átta sig á að slík niðurstaða gengur ekki upp.

Það er því fullt og nauðsynlegt tilefni til að fá fram endurskoðun Hæstaréttar á dómi Landsréttar.

Hér að neðan tek ég upp valda kafla úr greinargerð með breytingalögunum árið 1996. Þeir sem áhuga hafa geta skoðað textann sem frá löggjafanum árið 1996 kemur fram og lagt á það mat hvað felst í honum. En ég ítreka að textinn er mun lengri og stundum tek ég stakar setningar út til að draga fram áherslur löggjafans.

Sums stað set ég inn athugasemdir og vangaveltur. Þar sem þessi ágæti bloggmiðill mbl býður ekki uppá mikla möguleika í ritvinnslu hef ég sett mínar athugasemdir fram á milli XXX merkinga.

Úr greinargerðinni.

Hér á landi hafa um langt skeið farið fram umræður um nauðsyn þess að bæta samskiptareglur á vinnumarkaði með það að markmiði að auðvelda og einfalda gerð kjarasamninga. Þannig yrði stuðlað að friðsamlegum samningum og dregið úr átökum á vinnumarkaði og oft langvinnum vinnustöðvunum…

Þannig virðist hafa skort á að leikreglur hafi með fullnægjandi hætti stuðlað að frjálsum samningum aðila vinnumarkaðarins. Aðilar kunna að hafa treyst um of á íhlutun stjórnvalda.

Mjög fámennir hópar geta knúið fram sérhagsmuni sína í krafti lykilaðstöðu. Þá skortir á að tryggt sé að vel sé vandað til afgreiðslu kjarasamninga og ákvarðana um vinnustöðvanir. Á það bæði við um samtök atvinnurekenda og stéttarfélög. Þær breytingar, sem lagt er til að gerðar verði á vinnulöggjöf, eru í samræmi við stefnuyfirlýsingu ríkisstjórnarinnar, enda miða þær að stöðugleika, ábyrgð samningsaðila og auknum áhrifum félagsmanna í stéttarfélögum. Nauðsynlegt er því að taka til endurskoðunar ýmis ákvæði gildandi vinnulöggjafar, þ.e. bæði laga nr. 80/1938, um stéttarfélög og vinnudeilur, með síðari breytingum, og laga nr. 33/1978, um sáttastörf í vinnudeilum, og breyta þeim í samræmi við nýjar aðstæður í þjóðfélaginu.

XXX

Hér er rétt að veita því sérstaka eftirtekt að löggjafinn árið 1996 tekur beinlínis fram að verið sé að endurskoða og breyta lögunum frá 1938 og einnig frá 1978. Berum orðum er tekið fram að þetta sé gert í samræmi við nýjar aðstæður í þjóðfélaginu. Miðað við að þarna er enginn efi um það að löggjafinn árið 1996 er breyta þáverandi gildandi löggjöf er ótækt af Landsrétti að horfa til löggjafarvilja árið 1978 til að túlka lög sem löggjafinn árið 1996 setti.

XXX

Félagsmálaráðherra skipaði 4. október 1994 vinnuhóp til að fjalla um samskiptareglur á vinnumarkaði. …

Fyrir hópinn var lagt að taka saman skýrslu um niðurstöðuna af athugun sinni. Ef í ljós kæmi að breyta þyrfti íslenskri löggjöf var hópnum falið að setja fram tillögur um það efni. …

Hugmyndir hópsins, sem fram koma í áfangaskýrslunni, lúta fyrst og fremst að svonefndri viðræðuáætlun, miðlunartillögu, tengingarreglu og meðferð samningsumboðs, en hópurinn leggur í umfjöllun sinni áherslu á leiðir til að gera kjaraviðræður markvissari og styttri.

Í niðurlagi skýrslunnar kemur og fram að hópurinn telur að einnig þurfi að huga að reglum um vinnudeilur, inntak þeirra og hvort efni séu til að setja nánari formreglur um ákvarðanir um vinnustöðvanir og framkvæmd þeirra. Í áfangaskýrslunni kemur loks fram að ýmis atriði, sem tengjast þeim hugmyndum sem fram eru settar, hafi ekki verið rædd til hlítar, svo sem miðlun sáttasemjara og fyrirkomulag atkvæðagreiðslu um hana, boðun vinnustöðvana, hlutverk ríkissáttasemjara í vinnudeilum og vinnustaðarfyrirkomulag.

Eftir að áfangaskýrslan var lögð fram í nóvember 1995 hafa fulltrúar aðila vinnumarkaðarins í nefndinni ekki náð samstöðu um tillögur til breytinga á ákvæðum gildandi laga til að hrinda í framkvæmd framangreindum hugmyndum vinnuhópsins. Lagafrumvarp þetta hefur því verið samið á vegum félagsmálaráðherra, m.a. á grundvelli ábendinga sem fram koma í áfangaskýrslu vinnuhópsins og umræðna sem hafa farið fram í vinnuhópnum. Rétt þykir nú að fella lög um sáttastörf í vinnudeilum inn í lög nr. 80/1938, um stéttarfélög og vinnudeilur, þar sem III. kafli um sáttatilraunir í vinnudeilum var upphaflega, enda þykja öll þessi efnisatriði eiga heima í einum lögum um stéttarfélög og vinnudeilur. Við samningu frumvarpsins hefur sérstaklega verið gætt að stjórnarskrárvörðum réttindum einstaklinga, svo og að alþjóðasamþykktum sem Ísland hefur gerst aðili að á sviði vinnuréttar.

Helstu nýmæli.

Póstatkvæðagreiðsla.

Heimiluð er póstatkvæðagreiðsla um gerða kjarasamninga og um ákvörðun um vinnustöðvun. Ef sú heimild er nýtt þarf að jafnaði ekki að ná tilteknu hlutfalli mótatkvæða gegn samningsniðurstöðu eða tiltekinni þátttöku við almenna ákvörðun um vinnustöðvun. Ríkissáttasemjara er veitt heimild til að ákveða í samráði við aðila að atkvæðagreiðsla um miðlunartillögu fari fram með pósti (2. mgr. 2. gr., 1. mgr. 4. gr. og 3. mgr. j-liðar 6. gr. (29. gr.)).

Skýrari miðlunarheimildir.

Lagaskilyrði fyrir heimild sáttasemjara til að leggja fram sameiginlega miðlunartillögu eru gerð mun skýrari.

XXX

Hvernig getur þessi vilji löggjafans samræmst því að annar samningsaðila geti komið í veg fyrir það að atkvæðagreiðsla fari fram?

XXX

Tilhögun atkvæðagreiðslu um miðlunartillögu.

Ríkissáttasemjara eru fengnar heimildir til að ákveða póstatkvæðagreiðslu og utankjörfundaratkvæðagreiðslu. Ávallt skal haft samráð við aðila vinnudeilu áður en slíkar ákvarðanir eru teknar (3. mgr. j-liðar 6. gr. (29. gr.)).

XXX

Hvernig getur þessi vilji löggjafans samræmst því að annar samningsaðila geti komið í veg fyrir það að atkvæðagreiðsla fari fram?

XXX

Afgreiðsla miðlunartillögu.

Miðlunartillaga er felld í atkvæðagreiðslu ef meiri hluti greiddra atkvæða og jafnframt að minnsta kosti þriðjungur atkvæða alls er mótatkvæði. Er sú breyting gerð með vísan til heimilda ríkissáttasemjara til að ákveða póstatkvæðagreiðslu eða utankjörfundaratkvæðagreiðslu, en ef þær heimildir verða nýttar mun þátttaka aukast. Skilyrðið um lágmarkshlutfall mótatkvæða á við óháð tilhögun atkvæðagreiðslu (l-liður 6. gr. (31. gr.)).

XXX

Hvernig getur þessi vilji löggjafans samræmst því að annar samningsaðila geti komið í veg fyrir að atkvæðagreiðsla fari fram? Þarna er beinlínis gert ráð fyrir því að ríkissáttasemjari geti nýtt þessar nýju heimildir til að ákveða póstatkvæðagreiðslu eða utankjörfundaratkvæðagreiðslu. Niðurstaða Landsréttar felur í sér að hann geti það bara alls ekki af annar hvor deiluaðila ákveður að hann geti það ekki.

XXX

Formleg skilyrði fyrir vinnustöðvun.

Vinnustöðvun hefur víðtækar afleiðingar — ekki aðeins fyrir samningsaðila og einstaka félagsmenn þeirra heldur einnig fyrir aðra, bæði einstaklinga og fyrirtæki, sem ekki hafa nokkurn möguleika á að hafa áhrif á kjaradeilu þeirra. Því úrræði á ekki að beita fyrr en fullreynt er að ekki gengur saman með samningsaðilum. …

Kröfur samningsaðila verða einnig að vera þess eðlis að gagnaðili geti mætt þeim án þess að það brjóti gegn öðrum skuldbindingum hans. Þessi meginregla kemur skýrt fram í dómum Félagsdóms, sbr. t.d. dóm hans frá 5. desember 1993. Gert er að skilyrði að leitað hafi verið milligöngu sáttasemjara áður en tillaga um vinnustöðvun er borin fram. Í því felst jafnframt að sáttasemjara hafi gefist tóm til að leita sátta í samræmi við reglur þar um og í samræmi við viðræðuáætlun.

XXX

Fram er komið að búið er að semja við þorra launafólks á vinnumarkaði. Með því að ganga að kröfum Eflingar væru SA að brjóta gegn skuldbindingum sínum gagnvart þeim hópi.

XXX

Því er það skilyrði lögmætrar ákvörðunar um boðun vinnustöðvunar að samningaviðræður — eða viðræðutilraunir — um framlagðar kröfur, og þá fyrst og fremst kröfur þess aðila sem ráðgerir vinnustöðvun, hafi reynst árangurslausar þrátt fyrir milligöngu sáttasemjara.

XXX

Þarna tekur löggjafinn árið 1996 sérstaklega fram að það sé skilyrði lögmætrar ákvörðunar um boðun vinnustöðvunar að samningaviðræður hafi reynst árangurslausar þrátt fyrir milligöngu sáttasemjara. Í þeirri stöðu sem nú er uppi hefur sáttasemjara ekki gefist færi á að beita þeim úrræðum sem löggjafinn árið 1996 ætlaðist til að hann hefði til að miðla málum. Ekki hefur farið fram kosning um miðlunartillögu hans þannig að sú staða er ekki uppi að stéttarfélagið hafi fellt tillöguna. Því eru ekki lögbundin skilyrði fyrir því verkföll nái fram að ganga. Skilyrði 14. gr. vinnulöggjafarinnar eru ekki fyrir hendi. Dómur meirihluta Félagsdóms er því rangur.

XXX

Ákvörðun um vinnustöðvun.

Boðun vinnustöðvana og framkvæmd getur haft mikil áhrif á hagsmuni fjölda einstaklinga og fyrirtækja sem ýmist eiga beina aðild að deilunni eða verða fyrir áföllum vegna deilna sem þeir hafa engin áhrif á. Að sjálfsögðu hefur vinnustöðvun áhrif á gagnaðila, enda er henni ætlað að knýja á um kröfur í vinnudeilu. Auk gagnaðilans eru hins vegar margir sem vinnustöðvun bitnar beinlínis jafnharkalega á og þeim sem henni er ætlað að knýja til samninga. …

Þolendur vinnustöðvunar geta jafnvel orðið fyrir meira tjóni en þeir sem að henni standa beint, þ.e. félagsmenn þess stéttarfélags sem gerir verkfall. Því er í frumvarpinu lagt til að ákveðnar reglur gildi um almennan vinnumarkað rétt eins og nú er um opinbera starfsmenn.

Póstatkvæðagreiðsla.

…

Samkvæmt frumvarpinu er ríkissáttasemjara heimilt að höfðu samráði við aðila vinnudeilu að ákveða að atkvæðagreiðsla um miðlunartillögu fari fram með leynilegri almennri póstatkvæðagreiðslu meðal félagsmanna sem lokið skal innan fyrir fram ákveðins tíma.

Með póstatkvæðagreiðslu er í frumvarpi þessu átt við þá tilhögun atkvæðagreiðslu að öllum atkvæðisbærum félagsmönnum á kjörskrá, þ.e. atkvæðaskrá samtaka atvinnurekenda eða félagaskrá stéttarfélaga, sem eiga í hlut, séu send kjörgögn heim.

XXX

Þarna segir löggjafinn árið 1996 að senda skuli öllum atkvæðisbærum félagsmönnum á kjörskrá kjörgögn heim. Þessi fyrirmæli eru ekki háð því að það sé háð vilja samningsaðila hvort svo sé gert eða ekki. Niðurstaða Landsréttar er því röng.

XXX

…

Þegar greidd eru atkvæði um miðlunartillögu skal slík póstatkvæðagreiðsla framkvæmd með sama hætti og hér er greint frá, en frumkvæði og stjórn póstatkvæðagreiðslu er þá í höndum ríkissáttasemjara auk þess sem embætti hans greiðir kostnað við póstatkvæðagreiðslu um miðlunartillögu. Þá skal áritað umslag merkt ríkissáttasemjara. Svipaður háttur á atkvæðagreiðslu hefur verið viðhafður í nokkrum stéttarfélögum hér á landi og er því ekki nýlunda. Þessi leið gefur möguleika á að tryggja enn betur þátttöku félagsmanna í mikilvægum ákvörðunum.

Skýrari miðlunarheimildir.

Í gildandi lögum eru mjög rúmar heimildir fyrir sáttasemjara til að setja fram miðlunartillögur. Þeim hefur hins vegar lítið verið beitt. Gerð er tillaga um að sáttasemjari haldi þessum heimildum en með nokkrum takmörkunum sem eiga að tryggja að miðlunartillaga verði ekki borin fram nema áður hafi reynt á samningsleiðir til þrautar.

…

Hafi samningsaðilar hvorki komist að niðurstöðu innan þess tíma sem tilgreindur er í viðræðuáætlun né náð sáttum fyrir atbeina sáttasemjara metur sáttasemjari hvort og þá hvenær rétt er að setja fram miðlunartillögu fyrir þá hópa sem í hlut eiga, þ.e. þá hópa sem eru enn með lausa samninga.

Meginskilyrðið er að sameiginleg miðlunartillaga sé til þess fallin að leiða til friðsamlegrar samtímalausnar kjaramála. Er skilyrðið háð mati sáttasemjara sem ræðst ekki síst af afstöðu samtaka á vinnumarkaði og hugsanlegri niðurstöðu í heildarviðræðum. Gert er ráð fyrir að sáttasemjari taki mið af slíkri niðurstöðu.

XXX

Hér er sérstök ástæða til að staldra við og skoða löggjafarviljann árið 1996. Hér er sagt að það sé sáttasemjari sem meti það hvort og þá hvenær rétt sé að setja fram miðlunartillögu. Meginskilyrði sé að hún leiði til friðsamlegrar samtímalausnar kjaramála. Með öðrum orðum að reynt sé að koma í veg fyrir verkföll. Tekur löggjafinn sérstaklega fram að mat sáttasemjara ráðist m.a. af hugsanlegri niðurstöðu í heildarviðræðum og að gert sé ráð fyrir að sáttasemjari taki mið af slíkri niðurstöðu. Fyrir liggur að almenn sátt er um þær niðurstöður kjaraviðræðna sem átt hafa sér stað. Eingöngu Efling hefur efnt til ófriðar. Á þessa stöðu á sáttasemjari horfa samkvæmt löggjafarviljanum árið 1996.

XXX

Tilhögun atkvæðagreiðslu um miðlunartillögu.

Beinar lagaheimildir ríkissáttasemjara hvað varðar tilhögun atkvæðagreiðslu um miðlunartillögu eru auknar í samræmi við hugmyndir sem fram komu í vinnuhóp félagsmálaráðherra um samskiptareglur á vinnumarkaði og ábendingar ríkissáttasemjara.

XXX

Hvernig samrýmist þessi vilji löggjafans árið 1996 niðurstöðu Landsréttar?

XXX

…

Breytingarnar eru til þess fallnar að auka þátttöku í atkvæðagreiðslu um miðlunartillögu. Er það í samræmi við lýðræðishefðir að stuðla að aukinni þátttöku í atkvæðagreiðslu um svo mikilvæg réttindi manna.

XXX

Hvernig samrýmist þessi vilji löggjafans árið 1996 niðurstöðu Landsréttar? Löggjafinn árið 1996 segist vera að auka heimildir sáttasemjara til afskipta og jafnframt að stuðla að aukinni þátttöku í atkvæðagreiðslu um mikilvæg réttindi manna. Með því að annar aðili geti tekið ákvörðun um að taka ekki þátt í atkvæðagreiðslu þá er það í fullkominni andstöðu við þennan löggjafarvilja.

XXX

Einnig er sem mest þátttaka eðlileg með hliðsjón af því að ríkissáttasemjari leggur því aðeins fram miðlunartillögu að samninganefndum aðila einstakrar vinnudeilu hafi ekki sjálfum tekist með frjálsum samningum að ná saman um gerð eða endurnýjun kjarasamnings.

XXX

Löggjafinn árið 1996 gerir augljóslega ekki ráð fyrir því að engin þátttaka sé í atkvæðagreiðslu um miðlunartillögu sáttasemjara.

XXX

Afgreiðsla miðlunartillögu.

Lagt er til að meiri hluta greiddra atkvæða og jafnframt þriðjung atkvæða samkvæmt atkvæða- eða félagaskrá þurfi til þess að fella miðlunartillögu sem sáttasemjari leggur fram. Er það töluverð breyting frá gildandi lögum sem kveða á um lágmarksþátttöku 20% atkvæðisbærra manna. Þarf þá minnst 65% greiddra atkvæða til þess að fella miðlunartillögu sáttasemjara. Samkvæmt gildandi lögum lækkar tilskilið hlutfall atkvæða í hlutfalli við aukna þátttöku miðað við fjölda atkvæðisbærra þannig að ef 35% eða fleiri atkvæðisbærra taka þátt þarf minnst 50% greiddra atkvæða til þess að fella miðlunartillögu. Hér er því gert ráð fyrir verulegri efnisbreytingu en um leið einföldun ákvæðisins.

Efnisbreytingin er rökrétt afleiðing af þeim formbreytingum sem felast í auknum heimildum ríkissáttasemjara um tilhögun atkvæðagreiðslu. Einnig þykir eðlilegt að í þessu efni gildi sömu reglur um atvinnurekendur og launafólk, en samkvæmt orðanna hljóðan tekur 12. gr. laga nr. 33/1978, um sáttastörf í vinnudeilum, aðeins til launafólks.

Með þriðjungi atkvæða samkvæmt atkvæða- eða félagaskrá hér og víðar í frumvarpi þessu er annars vegar átt við þriðjung atkvæða samkvæmt gildandi atkvæðaskrá hjá samtökum atvinnurekenda en þar er fjöldi atkvæða jafnan miðaður við útgreidd laun, þ.e. í raun fjölda launamanna. Hins vegar er átt við þriðjung atkvæðisbærra launamanna sem eru fullgildir félagar í því stéttarfélagi eða þeim stéttarfélögum sem eiga í hlut. Um það hvort miðlunartillaga ríkissáttasemjara eða samningur, sem samninganefndir hafa undirritað, telst felld munu því gilda nákvæmlega sömu reglur hvort sem atvinnurekendur eða launamenn eiga í hlut. Jafnræði er því með aðilum.

XXX

Ofangreindur texti er athyglisverður. Rétt er að taka fram að með breytingatillögu var ákveðið að nóg væri að fjórðungur atkvæðisbærra félagsmanna greiddi atkvæði gegn miðlunartillögu þannig að hún teldist felld.

Löggjafinn árið 1996 tekur fram að sáttasemjari sé kominn með auknar heimildir frá því sem var um tilhögun atkvæðagreiðslu. Jafnframt tekur hann fram að sömu reglur gildi um bæði atvinnurekendur og launafólk. Löggjafinn útskýrir nákvæmlega hvernig skuli haga talningu og við hvað skuli miða. Í tilfelli launamanna eru það fullgildir félagar í því stéttarfélagi sem á í hlut.

Með því að tiltaka skýrt að með lagabreytingunni árið 1996 sé verið að auka heimildir sáttasemjara er ótækt að horfa til löggjafarviljans árið 1978 eins og Landsréttur gerir.

Rétt í þessu staðfesti Landsréttur að ríkissáttasemjari geti látið kjósa um miðlunartillögu sína á kjörfundi.

Landsréttur bendir á að meginregla laganna, sbr. 1. málslið 3. mgr. 29. gr., sé sú að atkvæðagreiðsla um miðlunartillögu skuli fara fram á kjörfundi sem standi yfir í fyrirfram ákveðinn tíma.

Landsréttur fer síðan ítarlega yfir undantekningarreglurnar, sem er að finna í 2. og 3. málslið sömu greinar, sem felur í sér heimild til að atkvæðagreiðsla fari við ákveðin skilyrði fram utan kjörfundar eða að almenn póstatkvæðagreiðsla fari fram meðal félagsmanna. Landsréttur segir um þessar undantekningarreglur að það leiði af eðli máls að til þess að unnt sé að efna til slíkrar atkvæðagreiðslu þurfi kjörskrá aðila vinnudeilu að liggja fyrir. Það sé hins vegar hvergi í lögunum kveðið á um að sáttasemjara sé heimilt að knýja aðila vinnudeilu til afhendingar kjörskrár eða aðgangs að henni við þær aðstæður að stéttarfélag telji sér ekki skylt að afhenda hana.

Það liggur því fyrir, gagnstætt niðurstöðu meirihluta Félagsdóms, að þessi leið er ekki fær fyrir sáttasemjara til að láta kjósa um tillöguna. Þess í stað verður hann að fara eftir meginreglunni í 1. málslið 3. mgr. 29. gr. laganna og boða til kjörfundar þar sem atkvæðagreiðsla getur farið fram úr því að stéttarfélagið kýs að ljá ekki atbeina sinn til að undantekningarreglunum verði beitt.

Þessi staða er í raun og veru öfugsnúin því með þessum breytingum var tilgangurinn sá að auðvelda félagsmönnum að nýta kosningarétt sinn. Í því samhengi vitnar Landsréttur í lögskýringargögn og bendir á að auk kjörfundaratkvæðagreiðslu sé ríkissáttasemjara heimilað að efna til atkvæðagreiðslu utan kjörfundar á tilteknum stöðum eða svæðum. Sé þá unnt að nýta hvers konar tækni til utankjörfundaratkvæðagreiðslu hvar sem er í lögsögu íslenska ríkisins án þess að öllum félagsmönnum sem miðlunartillaga tekur til, sé gert að mæta á kjörfund, t.d. bifreiðastjóra og sjómenn.

Í ljósi þeirrar stöðu sem upp er komin í samfélaginu er fullt tilefni til að vekja sérstaka athygli á umfjöllun Landsréttar um lögskýringargögn um breytingalög frá 1996 á lögum um stéttarfélög og vinnudeilur. Þar tekur Landsréttur m.a. fram að af almennum athugasemdum með frumvarpinu megi ráða að þessum breytingum hafi meðal annars verið ætlað að bæta samskiptareglur á vinnumarkaði í því augnamiði að auðvelda og einfalda gerð kjarasamninga. Hafi breytingunum verið ætlað að stuðla að friðsamlegum samningum og draga úr átökum á vinnumarkaði og langvinnum vinnustöðvunum með skýrari leikreglum sem ættu að stuðla að frjálsum samningum á vinnumarkaði. Með lögunum hafi meðal annars verið gerðar breytingar á lagaskilyrðum fyrir heimild ríkissáttasemjara til að leggja fram miðlunartillögu. Er í því samhengi vísað til undantekningarreglnanna í 2. og 3. málslið 3. mgr. 29. gr. laganna. Tekur Landsréttur sérstaklega fram að í athugasemdum með frumvarpinu sé tekið fram að beinar lagaheimildir ríkissáttasemjara til að taka ákvörðun um tilhögun atkvæðagreiðslu um miðlunartillögu væru auknar til samræmis við hugmyndir sem komu fram í vinnuhópi félagsmálaráðherra um samskiptareglur á vinnumarkaði og ábendingar ríkissáttasemjara.

Í ljósi niðurstöðu Landsréttar er ekki annað að sjá en að einu mögulegu mistök ríkissáttasemjara hafi verið þau að boða ekki strax til kjörfundar í stað þess að láta reyna á skyldu stéttarfélagsins til að afhenda kjörskrá. Á kjörfundi skal atkvæðagreiðsla vera skrifleg og leynileg og þeim einum heimilt að kjósa sem sanna á sér deili og að þeir séu félagsmenn í Eflingu. T.d. með framvísuna launaseðla þar sem fram kemur hvert stéttarfélagsgjöld eru greidd. Með þessu móti má fá skjóta niðurstöðu um hvort miðlunartillaga telst samþykkt eða felld og hvort friðarskylda sé komin á eða hvort stéttarfélag heldur áfram undirbúningi verkfallsaðgerða sinna.

Það amk hlýtur að vera hverjum sanngjörnum manni augljóst að sú staða sem nú er uppi er ekki í samræmi við þá lýsingu sem Landsréttur gerir að umtalsefni í umfjöllun sinni um löggjafarviljann 1996.