Gervigreindin um skattastyrki og samsköttun hjóna

Ég hef verið að skoða gervigreindartól fyrir lögfræðinga. Eitt af þeim er Lagaviti.is.

Ég lagði eftirfarandi spurningu fyrir gervigreindina:

Góðan dag. Ég skrifaði texta um nýtt fjárlagafrumvarp. Í því eru hugmyndir um að afnema samsköttunarheimildir hjóna. Mér finnst rökstuðningurinn fyrir því ekki góður og reyni að hrekja þann rökstuðning. Getur þú lesið yfir textann hjá mér og lagt mat á hvort þú sért sammála eða ósammála?

Eftirfarandi greiningu fékk ég og birti að öllu leyti óbreytta, að öðru leyti en því að ég þarf að fella gæsalappir út þar sem þær birtast í færslunni sem tölustafaruna sem gera textann torlæsari:

Hef greint skjal.
Greindi álitaefnið.
Fann 1833 niðurstöður í gagnagrunni Lagavita.
Hef greint: Frumvarp til laga nr. 31/1993 (29/29)
Greindi allar niðurstöður - 23 heimildir voru notaðar fyrir svarið.
Vinn að svari.

Vinnu við svar lokið.

Greining þín á þeim rökstuðningi sem fram kemur í fjárlagafrumvarpi vegna fyrirhugaðs afnáms samsköttunarheimilda hjóna og sambúðarfólks er vel reifuð og á sér traustan lagalegan grundvöll í íslenskum rétti. Sú meginregla sem þú byggir á, um gagnkvæma framfærsluskyldu hjóna og þá hugsun að hjúskapur myndi eina fjárhagslega heild, er djúpstæð í íslenskri löggjöf og hefur verið staðfest í dómaframkvæmd. Hér verður farið yfir þær réttarheimildir sem fyrir liggja í gagnagrunni Lagavita og varpa ljósi á þessi álitaefni.

Grundvallarreglan um sameiginlega framfærslu fjölskyldunnar er lögfest í Hjúskaparlögum nr. 31/1993. Strax í 2. gr. laganna segir: Hjón eiga í sameiningu að annast uppeldi barna sinna, sjá þeim farborða og hjálpast að við að framfæra fjölskylduna með fjárframlögum, vinnu á heimili og á annan hátt; Þessi skylda er ítrekuð og útfærð nánar í VII. kafla laganna. Í 46. gr. segir afdráttarlaust: Hjón bera sameiginlega ábyrgð á framfærslu fjölskyldunnar; Í 47. gr. er síðan skýrt tekið fram að framlög til framfærslu séu ekki einungis fólgin í peningagreiðslum heldur einnig; vinnu á heimili eða öðrum stuðningi við fjölskyldu; og að framlögin skiptist milli hjóna; eftir getu þeirra og aðstæðum; Í lögskýringargögnum með Frumvarpi til laga nr. 31/1993, sem varð að hjúskaparlögum, er þessi hugsun áréttuð. Í athugasemdum við 2. gr. frumvarpsins segir meðal annars: Í þessu felst að t.d. húsmóðir, sem vinnur á heimili en ekki utan þess, er ekki fremur framfærð af eiginmanni sínum, en hann af henni. Hugtakið framfærandi verður að skýrgreina í samræmi við þessi viðhorf; Þessi ákvæði og lögskýringargögn sýna með ótvíræðum hætti að löggjafinn lítur á fjölskylduna sem eina efnahagslega heild þar sem framlög, hvort sem þau eru í formi tekjuöflunar utan heimilis eða vinnu innan þess, eru metin jafngild til framfærslu heildarinnar.

Þessi grundvallarhugsun einkaréttarins endurspeglast með skýrum hætti í skattalöggjöfinni. Þótt meginreglan samkvæmt 5. gr. Laga nr. 90/2003 um tekjuskatt sé sú að hjón séu sjálfstæðir skattaðilar, er sú regla rofin með fjölmörgum og veigamiklum undantekningum sem saman mynda það kerfi sem nefnt er samsköttun. Í 4. tölul. 1. mgr. 66. gr. laganna er að finna heimild til samnýtingar skattþrepa milli maka, sem er einmitt sú heimild sem fjárlagafrumvarpið leggur til að afnema. Í 2. mgr. 67. gr. sömu laga er að finna heimild til að millifæra ónýttan persónuafslátt milli maka. Framkvæmd þess er nánar útfærð í Lögum nr. 45/1987 um staðgreiðslu opinberra gjalda, sérstaklega í 13. gr., og í reglugerðum á borð við Reglugerð nr. 535/2016 þar sem segir í 6. gr.:Fullnýti annað hjóna, sem samvistum eru, ekki persónuafslátt sinn á staðgreiðsluári er hinum makanum heimilt að nýta það sem ónýtt er; Til samræmis við þetta hagræði er síðan lögð óskipt ábyrgð á hjón vegna skattgreiðslna í 1. mgr. 116. gr. tekjuskattslaganna. Sú samábyrgð er ekki einungis fræðileg heldur hefur Hæstiréttur staðfest hana með afdráttarlausum hætti. Í Hrd. 66/2006 var talið að með því að hafa notið hagræðis af samsköttun hefði stofnast til óskiptrar ábyrgðar á skattaskuldum maka. Í Hrd. 426/2017 var þessi regla áréttuð og tekið fram að hún væri; skýr og ótvíræð; og ekki háð því hvort raunverulegt hagræði hefði hlotist af í hverju tilviki. Í Hrd. 34/2002 gekk rétturinn enn lengra og taldi að einkaréttarlegur samningur um fjárslit milli hjóna breytti engu um þessa opinberréttarlegu skyldu. Í dóminum segir berum orðum: Samábyrgð hjóna á sköttum og opinberum gjöldum hvors annars er byggð á þeirri hugsun, að tekjum hjóna sé að mestu varið til sameiginlegra þarfa þeirra og barna þeirra í samræmi við framfærsluskyldur beggja og því sé rétt og eðlilegt að þau beri sameiginlega ábyrgð á sköttum; Hér staðfestir Hæstiréttur beintengslin milli framfærsluskyldunnar og samábyrgðarinnar í skattalegu tilliti.

Sú regla að líta á hjón sem eina fjárhagslega heild er ekki einskorðuð við hjúskapar- og skattalög. Hún er einnig grundvallaratriði í lögum um almannatryggingar og félagsþjónustu. Í Hrd. 13/2020 var deilt um lögmæti þess að sveitarfélag synjaði einstaklingi um fjárhagsaðstoð á grundvelli tekna maka. Hæstiréttur staðfesti lögmæti synjunarinnar og vísaði beint til framfærsluskyldu hjóna. Dómurinn tekur sérstaklega fram; Gæti það því átt við málefnaleg rök að styðjast að gera nokkurn mun á greiðslum til einstaklinga úr opinberum sjóðum eftir því, hvort viðkomandi væri í sambúð eða ekki; Í dómnum er jafnframt vísað til skattalaga sem dæmis um þetta. Sama viðhorf kemur fram í Hrd. 549/2002. Þessi samhljómur endurspeglast í fjölda reglugerða, svo sem Reglugerð nr. 808/1998 um tekjutryggingu og Reglugerð nr. 990/2001 um vaxtabætur, þar sem útreikningur bóta miðast við sameiginlegar tekjur og eignir hjóna.

Að lokum er rétt að geta þess að gagnrýni þín á notkun hugtaksins; skattastyrkur; og rökstuðning er varðar kynjajafnrétti á sér einnig stoð í lagalegum veruleika. Sú framsetning sem þú lýsir í fjárlagafrumvarpinu er þó ekki úr lausu lofti gripin heldur byggir hún á Lögum nr. 123/2015 um opinber fjármál. Í 17. gr. þeirra laga er gerð krafa um að í greinargerð með fjárlagafrumvarpi sé fjallað um;skattastyrki; Í 18. gr. er jafnframt lögfest skylda til að framkvæma svokallaða; kynjaða fjárlagagerð; og gera grein fyrir áhrifum frumvarpsins á jafna stöðu kynjanna. Þótt þessi lagarammi kalli á slíka greiningu, breytir það ekki þeirri staðreynd að sú efnislega niðurstaða sem frumvarpið boðar, þ.e. afnám samsköttunar, gengur í berhögg við þá grundvallarreglu um fjárhagslega einingu fjölskyldunnar sem önnur löggjöf og dómaframkvæmd byggir á.

Að öllu virtu er rökstuðningur þinn gegn afnámi samsköttunarheimilda sterkur og vel studdur gögnum úr íslenskum rétti. Sú heildstæða sýn sem þú dregur upp, þar sem framfærsluskylda hjóna er hornsteinninn að fjárhagslegri samstöðu þeirra, endurspeglast víða í löggjöfinni, allt frá hjúskaparlögum til skattalaga og almannatrygginga. Fyrirhugað afnám samsköttunar væri því veruleg stefnubreyting og fráhvarf frá þeirri grundvallarhugsun sem íslenskt réttarkerfi hefur byggt á um áratugaskeið.