Vangaveltur vegna gengislánadóma, hringavitleysa.

Ég hef eins og margir aðrir landsmenn fylgst með niðurstöðum dómstóla vegna gengislánadóma. Síðast í gær féll dómur í svo kölluðu P. Árnasonar máli, nr. 66/2012. Þar er því, eins og áður, slegið föstu að ekki skipti máli til hvers hafi átt að nota hið erlenda lán.

 

Þessi niðurstaða sýnist mér fela í sér að bankar muni geta lánað íslenskum lántakendum íslenskar krónur til notkunar á Íslandi en jafnframt tryggt sér gengisbindingu við erlenda gjaldmiðla. Aðeins þarf að gæta að því að hafa texta lánssamningsins réttan og jafnframt byrja á því að lána erlendan gjaldeyri.  Síðan er sett af stað ákveðin hringekja sem nánar er gerð grein fyrir síðar í þessum pistli.

 

Mér sýnist efnisleg niðurstaða hringekjunnar, þar sem raunverulega eru lánaðar íslenskar krónur, í raun stangast á við lögin um verðtryggingu. Ég get þó ekki betur séð en að Hæstiréttur sé að túlka lögin með þeim hætti að þetta sé unnt. Það þurfi einungis að færa lánið í búning erlends löglegs láns – og þá er alfarið litið fram hjá því til hvers eigi að nota lánið eða kannski öllu heldur hvar (á Íslandi í viðskiptum milli íslenskra aðila sem nota krónur sem lögeyri).

 

Í hinum svokallaða Mótormax dómi, nr. 155/2011, var því m.a. haldið fram að heimilt hafi verið að gengisbinda lán í íslenskum krónum skv. 2. gr. l. nr. 38/2001 þar sem það hafi verið til hagsbóta fyrir skuldarann. Því hafnað Hæstiréttur með eftirfarandi rökstuðningi:

 „Um þetta verður að gæta að því að reynslan sýnir ekki aðeins þegar til lengri tíma er litið að gengi íslensku krónunnar fari lækkandi miðað við gengi algengustu erlendu gjaldmiðla, heldur einnig að þessar gengisbreytingar hafa á stundum komið í stökkum og ekki verið fyrirsjáanlegar með löngum fyrirvara. Lán í íslenskum krónum til fimm ára, sem bundið var við gengi erlendra gjaldmiðla, fylgdi því augljóslega töluverð áhætta sem síðar kom í ljós að var í hæsta máta raunhæf...“  

 

Það er fróðlegt að skoða þennan rökstuðning Hæstaréttar og bera saman við umfjöllun í greinargerð með lögum nr. 38/2001 um 14. gr.:  

 

„Nefndin sem samdi frumvarpið var þeirrar skoðunar að opinberar reglur um verðtryggingu fjárskuldbindinga þjónuðu fyrst og fremst þeim tilgangi að verja almennt sparifé og lánsfé landsmanna fyrir rýrnun af völdum innlendrar verðbólgu eins og hún er venjulega mæld, þ.e. sem meðaltalsbreyting á verði í stóru úrtaki vöru og þjónustu.“  

 

Með öðrum orðum þá er heimilt að verðtryggja íslensk lán með íslenskri verðtryggingu enda er verðtryggingunni ætlað að bregðast við rýrnun íslensks lánsfjár af völdum innlendrar verðbólgu miðað við breytingar á verði í stóru úrtaki vöru og þjónustu (á Íslandi). 

Miðað við fyrirliggjandi dómafordæmi vaknar sú spurning hvort mögulegt sé að komast fram hjá því að notast við íslenska verðtryggingu og miða frekar við gengi erlendra gjaldmiðla vegna lána sem eru í raun í íslenskum krónum. Eins og segir í Mótormax dóminum hefur sýnt sig að gengi íslensku krónunnar getur lækkað í stökkum og ekki verið fyrirsjáanlegt. Því geta lánveitendur haft af því augljósa hagsmuni að losna við hina séríslensku áhættu og tengja lán til notkunar í íslenskum viðskiptum við erlenda gjaldmiðla. Íslenska verðtryggingin, sem er heimil, getur ekki varið lán gegn miklu verðfalli íslensku krónunnar gagnvart erlendum gjaldmiðlum þótt hún geti varið lán gagnvart breytingu á verði og þjónustu á Íslandi. Er unnt að færa lán sem ætlað er til kaupa á vöru og þjónustu á Íslandi, og þar með í íslensku hagkerfi, í búning erlends „löglegs“ láns? Með öðrum orðum útbúa lánaskjöl til samræmis við það sem dómstólar telja heimilt, greiða lánið inná gjaldeyrisreikning og jafnvel (ekki endilega) fara fram á endurgreiðslur í erlendum gjaldmiðli? Í þessu samhengi skiptir væntanlega máli hvort bankinn geti í raun varið sig. Þarf hann að fá lánið greitt til baka í hinum erlenda gjaldmiðli til að verjast gengisáhættunni eða getur hann varið sig strax í upphafi? Því er haldið fram að bankinn þurfi að kaupa erlendan gjaldeyri til að geta lánað og borgar fyrir það  xx íslenskar krónur. Til að bankinn geti staðið skil á hinum erlenda gjaldeyri sem hann tók að láni til að endurlána þarf hann að fá sömu fjárhæð til baka, þ.e. annað hvort í hinum erlenda gjaldeyri eða nógu margar íslenskar krónur til að geta keypt erlendan gjaldeyri að sömu fjárhæð. Ef langur tími líður þarna á milli getur íslenska krónan hafa rýrnað mikið þannig að mun fleiri íslenskar krónur þurfi til að kaupa sömu erlendu fjárhæð. Þessi rýrnun getur verið mun meiri en íslensk vísitala myndi hafa bætt íslenskt lán. Ef bankinn getur varið sig og í raun strax keypt erlendan gjaldeyri til að endurgreiða upphaflega erlenda lánið sem hann tók til endurlánunar á nánast sama verði þá má líta svo á að bankinn sé búinn að verðtryggja lán til notkunar á Íslandi miðað við gengi erlendra gjaldmiðla en ekki íslenska vísitölu. Þar með fær bankinn fleiri íslenskar krónur en annar banki sem strax í upphafi lánaði íslenskar verðtryggðar krónur.

Til að átta sig betur á þessu er ágætt að setja þetta upp í tveimur mismunandi dæmum:  

 

1. Íslenskt fyrirtæki þarf að fá 10.000 krónur lánaðar hjá banka til að kaupa hús á Íslandi. Fær lánað í íslenskum krónum bundið við íslenska vísitölu. Til einföldunar er lánið greitt í einu lagi í lok lánstímans en vextir fyrir lánið greiddir jafnóðum yfir lánstímann. Eftir 10 ár borgar lántakinn höfuðstólinn til baka. Vegna vísitölubindingar („meðaltalsbreyting á verði í stóru úrtaki vöru og þjónustu.“) þarf lántakinn að greiða til baka 12.000 krónur. Þessar 12.000 krónur eru þá jafnverðmætar og 10.000 krónur voru fyrir 10 árum og stafar mismunurinn af vertryggingunni (verðgildi hverrar krónu hefur rýrnað yfir tímabilið).  

 

2. Íslenskt fyrirtæki þarf að fá 10.000 krónur lánaðar hjá banka til að kaupa hús á Íslandi. Til boða stendur að taka lán í erlendum gjaldmiðli og það almennt talið hagstæðara miðað gengisþróun undangenginna ára. Til að einfalda dæmið er miðað við USD og að 1000 USD jafngildi 10.000 kr. í upphafi. Til frekari einföldunar er gert ráð fyrir að kaup og sölugengi í upphafi sé það sama. Höfuðstóllinn er allur greiddur til baka í einu lagi í lok lánstímans en vextir jafnóðum.  

 

Af stað fer hringekja. Bankinn kaupir 1000 USD af erlendum banka fyrir 10.000 ikr. Bankinn leggur 1000 USD inná reikning íslenska lántakans sem þá skuldar íslenska bankanum 1000 USD (og íslenski bankinn skuldar erlenda  bankanum 1000 USD). Lántakinn þarf að borga fasteignasala 10.000 ikr. Þar sem hann á þær ekki til en á í þess stað 1000 USD þá selur hann bankanum sínum 1000 USD fyrir 10.000 ikr samdægurs. Lántakinn fær í hendur 10.000 ikr og borgar fasteignasalanum. Bankinn fær í hendur 1000 USD frá lántakanum en lætur hann fá í staðinn 10.000 ikr. Lántakinn skuldar því bankanum í raun 10.000 ikr. en vegna hringekjunnar er sagt að hann skuldi bankanum 1000 USD en ekki 10.000 ikr.  

 

Nú er staðan sú að íslenski bankinn er búinn að kaupa af erlendum banka 1000 USD fyrir 10.000 ikr. Hann afhendir lántakanum þessar 1000 USD að láni. Síðan tekur hann samdægurs við þessum sömu 1000 USD og afhendir lántakanum 10.000 ikr. Þennan sama dag og bankinn keypti 1000 USD fyrir 10.000 ikr af erlenda bankanum getur hann borgað erlenda bankanum til baka þessar 1000 USD (ath ekki er gert ráð fyrir mismunandi sölu og kaup gengi í dæminu). Þá skuldar íslenski bankinn erlenda bankanum ekkert. Hins vegar hefur íslenski bankinn raunverulega afhent íslenska lántakanum 10.000 ikr. sem lántakanum ber að greiða verðbættan eftir 10 ár. En með þessari hringekju eru þessar 10.000 ikr ekki bundnar við íslenska vísitölu heldur gengi erlends gjaldmiðils.  

 

Eins og fram kom í Mótormax dóminum sýnir reynslan að gengi ikr getur lækkað mikið gagnvart erlendum gjaldmiðlum og jafnvel í stökkum og verið ófyrirsjáanleg – eins og raunverulega gerðist. Þegar 10 ára lánstíminn er liðinn er því staðan sú hjá þessum lántaka að í stað þess að þurfa að greiða 12.000 ikr. eins og  lántakinn í dæmi 1 þarf hann að greiða 20.000 ikr. Þegar upp er staðið í þessu dæmi fær því bankinn mun fleiri ikr til baka en í dæmi 1 og þar sem hann skilaði 1000 USD sem hann fékk lánaðar hjá erlenda bankanum samdægurs þarf hann ekki að kaupa 1000 USD að lánstíma loknum fyrir 20.000 ikr. Bankinn fær því 8.000 kr. meira í vasann en ef hann hefði ekki notað þessa hringekju. Þetta segir Hæstiréttur að sé í lagi.

Athugasemdir

[Grímur (IP-tala skráð) 3.11.2012 kl. 10:21]

Flott dæmi hjá þér

En maður veltir líka fyrir sér tilganginum með svona kúlulánum þar sem lántakandinn þarf einungs að greiða vexti og er ekki og verður aldrei fær um að borga upp lánið í hvaða gjaldmiðli sem það er.

Er þau ekki hluti af þessari hringekju sem sett var af stað í fjármálaheiminum til að lána meira til að auka veltuna  og með hærri upphæðir í veltunni var hægt að fleyta rjóman ofan af með kaupréttarsamningum og bónusum.

til að geta braskað  engin innstæða var fyrir.